Tuesday, September 1, 2009

Хууль зөрчсөн тохиолдолд валютын орлогыг нь хураана

Монгол төгрөгийн ханшийг үнэгүйдлээс хамгаалах зорилготой Үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр төлбөр тооцоо гүйцэтгэх тухай хууль өнгөрөгч долдугаар сард батлагдсан. Уг хуулийн талаар:

- Үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр төлбөр тооцоо гүйцэтгэх тухай хуульд төгрөгийг үнэгүйдлээс хамгаалах ямар заалтууд орсон бэ?
- Заалтуудын талаар тодруулбал?
- Хуулийг хэрэгжүүлснээр ямар үр дүн хүлээж байна вэ?
- Гадаад валютаар зарим төрлийн татварыг авдаг гэсэн. Үүнийг хуулиар зохицуулсан уу?
- Гадаад валютын ханшийг тогтворжуулах талаар өөр ямар арга хэмжээ авч байгаа вэ?
- Валютын арилжааны дуудлага худалдааны үр дүн хэр байгаа бол?
- Томоохон аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд хуулийн дагуу хариуцлага тооцоод явах боломж өргөн. Харин хувиараа автомашин зардаг хүмүүс ч юм уу жижиг бизнес эрхэлдэг хүмүүс бараа, бүтээгдэхүүнээ доллараар үнэлээд төгрөгт шилжүүлж төлбөр тооцоо хийдэг. Үүнийг яаж зохицуулах вэ?

- Үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр төлбөр тооцоо гүйцэтгэх тухай хуульд төгрөгийг үнэгүйдлээс хамгаалах ямар заалтууд орсон бэ?

- Өнгөрсөн хугацаанд Монголбанк, Сангийн яам, төрийн бусад байгууллагатай хамтран хийсэн хяналт шалгалтын явцад төгрөгийг үнэгүйдүүлдэг зөрчил багагүй илэрсэн. Ийм ч учраас энэ шалгалтын дүнг үндэслэн Монголбанк ийм хуулийн төслийг боловсруулах нь зүйтэй гэдэг талаар ярилцаж, гурван сарын хугацаанд боловсруулан УИХ-ын гишүүдээр дамжуулж УИХ-д өргөн барьсан юм. Хуулийн төслийг боловсруулахдаа холбогдох төрийн байгууллагуудаас санал авсан. Энэ хуулиар Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт бараа, ажил, үйлчилгээний үнийг үндэсний мөнгөн тэмдэгт төгрөгөөр илэрхийлж, төлбөр тооцоог гүйцэтгэхтэй холбоотой харилцааг тодорхой болгож зохицуулж өгсөн. Өмнө нь хэдийгээр цөөнгүй хуульд төгрөгөөр төлбөр тооцоо хийх талаар тусгасан ч тусгайлсан хууль байгаагүй.

Тодруулбал, хуульд “Төгрөгөөр төлбөр тооцоо хий” гэсэн үг, үсэг байхгүй, зарим хууль энэ харилцааг тайлбарлах гэж оролдсон ч тодорхойгүй. Үүнээс болоод хүмүүс гуйвуулах, буруу хэрэглэх явдал их гардаг байсан. Энэ ч үүднээс асуудлыг тодорхой болгож, цэгцлэхийн тулд бие даасан хууль байх шаардлагатай юм. Хуулийн гол зорилго нь үндэсний мөнгөн тэмдэгтийг үнэгүйдлээс хамгаалах. Үүний тулд хариуцлагын тогтолцоог сайжруулсан заалтууд оруулсан.

- Тодруулбал?

- Хуулийг зөрчсөн тохиолдолд хүлээлгэх хариуцлага чангарсан. Тухайлбал, хууль зөрчсөн үйл ажиллагаанаас нь олсон валютын орлогыг хураана. Удаа дараа зөрчил гаргавал иргэнийг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 10-30, дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний буюу 1-3.2, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 50-100 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний буюу 5-10.8 сая төгрөгөөр торгох заалттай. Үүнээс гадна үйл ажиллагааг нь зогсоох, тусгай зөвшөөрлийг нь цуцлах хүртэл арга хэмжээ авна. Тусгай зөвшөөрлийн тухай хуулийн 13, 14 дүгээр заалтыг үндэслэн ийм арга хэмжээ авах юм. Шаардлагатай тохиолдолд гадаад валютаар төлбөр тооцоо хийж хууль зөрчин Монгол Улсын валютын дотоодын захын үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлж байгаа аж ахуйн нэгжүүдийн бизнесийн нэр хүндэд халдах хүртэл арга хэмжээнүүдийг дэс дараатай авч хэрэгжүүлэхээр төрийн бусад байгууллагатай хамтран ажиллаж байна. Зөрчлийг арилгуулахын тулд Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Сангийн яам шаардлага тавина. Дээр нь хэрэглэгчид өөрсдөө шаардлага тавих эрхтэй.

Өөрөөр хэлбэл, гадаад валютаар төлбөр тооцоо хийх гээд байгаа хүмүүст хэрэглэгчид шаардлага тавих хэрэгтэй. Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Сангийн яаманд энэ талын мэдээлэл өгч, улсын байцаагчид хуулийг хэрэгжүүлэх хөшүүргийг хэрэглэх ёстой. Хууль батлагдсанаас хойш бид удаа дараа хяналт шалгалт хийлээ. Байдал сайжирч, өөрчлөгдөж байгаа. Өмнөх жилүүдэд найм, есдүгээр сард эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ сургалтын төлбөрийг төлөх, онгоцны тийзийг захиалахын тулд валютын эрэлд гардаг. Эрэлт огцом нэмэгддэг байсан бол одоо өөрчлөгдсөн.
Дотоодын сургуулиуд ч мөн ам.доллар шаарддаг байдлыг зогсоосон. Валютаар төлбөр тооцоо хийх гэсэн тохиолдол мэр сэр гарсан. Гэхдээ бидний зүгээс шаардлага тавихад хууль гарсныг мэдээгүй, сонсоогүй учраас ийм байдалд орлоо гэж тайлбарлаж байна.

- Хуулийг хэрэгжүүлснээр ямар үр дүн хүлээж байна вэ?

- Юуны түрүүнд гадаад валютын хиймэл, зохиомол хэт их эрэлтийг зогсоож байгаа. Монгол Улс төгрөг гэдэг өөрийн бие даасан мөнгөн тэмдэгттэй, тусгаар улс. Иймээс төгрөгийн ханшийг үнэгүйдлээс хамгаалж, үндэснийхээ мөнгөн тэмдэгтээр төлбөр тооцоо хийдэг болгох нь хуулийн зорилго шүү дээ. Энд мөн нэгзүйлийгонцлоход зарим аж ахуйн нэгж тооцооны нэгж гэдгийг үйлчилгээндээ мөрдөөд байдаг. Тооцооны нэгж гэдэг нь бараа, ажил үйлчилгээний үнэ төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханштай уялдан өөрчлөгдөж байхаар илэрхийлэгдсэн үнийн санал юм. Тэгэхээр энэ хуульд тооцооны нэгжээр төлбөр тооцоо хийх, үнэ тогтоох, үйл ажиллагаагаа зарлан сурталчлахыг хориглосон. Тиймээс худалдаа, үйлчилгээний байгууллагууд үнийг тооцооны нэгжээр илэрхийлнэ гэж бодож болохгүй. Эс бөгөөс орлогоо хураалгах, торгуулах, үйл ажиллагаагаа зогсоох хүртэл байдалд орж болзошгүй.

Нөгөөтэйгүүр та бүхэн мэдэж байгаа, өмнө нь орон сууцны ам метрийн үнэ, сургалтын төлбөр, бараа, ажил үйлчилгээг доллараар үнэлж, түүнийгээ ил тод сурталчилдаг байсан. Бид хууль гарахаас өмнө шалгалт хийгээд зөрчил гаргасан бол 50-250 мянган төгрөгөөр л торгодог байсан. Одоо бол хариуцлагын хэмжээ өндөр болсон учраас аж ахуйн нэгжүүд нэлээд холбогдож, зөвлөгөө авч байна. Ил тод сурталчлах явдал зогссон. Энэ мэтчилэн хуулийн үр дүн эхнээсээ гарч байна.

- Гадаад валютаар зарим төрлийн татварыг авдаг гэсэн. Үүнийг хуулиар зохицуулсан уу?

- Манай зарим хууль тогтоомжид ам.доллараар илэрхийлсэн заалт байсан. Тухайлбал, шимтгэл, татвар гэх мэт. Тэгвэл энэ хуулиар аливаа Монгол Улсын хууль тогтоомжид хураамж шимтгэл, хариуцлагын хэмжээг тодорхойлохдоо төгрөгөөр илэрхийлэхийг зааж өгсөн. Нэг үгээр хууль тогтоох байгууллагаасаа эхэлж төгрөгжих, төгрөгөөр аливаа үнийн саналыг тогтоох зэрэг зарчмын заалтууд орсон. Өмнө нь төсвийн байгуулага, жишээ нь “Эрдэнэт” үйлдвэр ам.доллараар татвараа төлж байсан. Үүнийг хуулийн 4.2-т хориглосон. Улсын болон орон нутгийн төсөвт төлөх төсвөөс санхүүжүүлэх аливаа төлбөр тооцоог зөвхөн үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх бөгөөд эдгээр төлбөр тооцоог гадаад валютаар гүйцэтгэхийг хориглосон заалт бий. Тэгэхээр “Эрдэнэт” ам.доллараар татвараа төлж байсан бол өнөөдөр дотоодын захад өөрөөр хэлбэл үйлчлүүлдэг банкууддаа ч юм уу валютынхаа цэсийн үнийн орлогыг тушаагаад тэрийгээ төгрөгөөр зарах ёстой. Түүнийг нь арилжааны банкууд худалдаж авна гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, валютын нийлүүлэлт зах руугаа орно. Захыг ийн валютжуулснаар ханш нь сулрах юм.

- Гадаад валютын ханшийг тогтворжуулах талаар өөр ямар арга хэмжээ авч байгаа вэ?

- Ер нь Монголбанкнаас валютын ханшийг сулруулах, чангаруулах тодорхой бодлого явуулдаггүй. Валютын ханшийг зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлтээр тогтоож байдаг. Хүн бүр доллар авах гээд эрэлт нэмэгдвэл валютын ханш өснө. Харин зэсийн үнэ өсөөд, аялал жуулчлал өргөжөөд, гадаадад ажиллаж буй хүмүүсийн валютын орлого Монголд орж ирэх зэрэг байдлаас үүдэн нийлүүлэлт нэмэгдвэл ханш буурна. Хэрэв ханш огцом дээш, доош савлах юм бол үүнийг тогтворжуулах зорилгоор Монголбанкнаас валютын интервэнц хийдэг. Валютын нөөцийг нэмэгдүүлэхийн тулд валют худалдаж авах үйл ажиллагаа явуудаг. Нэг үгээр зах дээр хэт их валют байвал худалдаж авч, төгрөгийн нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлнэ. Хэрэв валют хомсдвол нөөцөөсөө худалддаг.

- Валютын арилжааны дуудлага худалдааны үр дүн хэр байгаа бол?

- Төвбанкны тухай хуулиар валютын интервэнцийг арилжааны банкуудаар дамжуулдаг. Арилжааны банкууд цааш нь импорт, экспортын компаниуд, валют хэрэгцээтэй байгаа иргэд, аж ахуйн нэгжид өгдөг. Энэ үйл ажиллагааг улам боловсронгуй болгох үүднээс дуудлага худалдааны хэлбэрт гуравдугаар сард орсон юм. Сүүлийн гурав, дөрвөн дуудлага худалдааны дүнг харахад арилжааны банкууд Монголбанкинд валют худалдах сонирхолтой байгаа нь ажиглагдаж байна. Нэгдуудлага худалдаанд арилжааны банкуудаас дор хаяж 8-12 сая ам.доллар зарах санал ирж байгаа. Бид валютынхаа нөөцийг нэмэгдүүлэх бодлого барьж байгаа учраас хэрэгцээтэй, зохистой гэсэн хэмжээгээр нь худалдан авч байна.

- Томоохон аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд хуулийн дагуу хариуцлага тооцоод явах боломж өргөн. Харин хувиараа автомашин зардаг хүмүүс ч юм уу жижиг бизнес эрхэлдэг хүмүүс бараа, бүтээгдэхүүнээ доллараар үнэлээд төгрөгт шилжүүлж төлбөр тооцоо хийдэг. Үүнийг яаж зохицуулах вэ?

- Хуулийн хүрээнд тэд ч бас бараа бүтээгдэхүүнийхээ үнийг төгрөгөөр илэрхийлэх ёстой. Мэдээж тухайн бараа бүтээгдэхүүнийг ямар үнээр оруулж ирсэн, өнөөдөр ханш нь ямар байна гэдэг тооцоо хийх нь тэдний дотоод асуудал. Гагцхүү олон нийтэд ил тод гаргаж үнэ тогтоохдоо төгрөгөөр л тогтоох ёстой. Түүнээс ам.доллараар илэрхийлчихээд дараа нь “би төгрөгт шилжүүлж авсан” гэж болохгүй. Хуульд валютаар үнэ тогтоох, зарлан сурталчлах, төлбөр тооцоо хийхийг хориглоно гээд заачихсан байгаа.

"Үнэн" сонин. Ярилцсан Д.Элбэрэлт

read more...

Friday, May 8, 2009

327088 утас

1. 327088 дугаарын утсыг ажиллуулснаар хэдэн аж ахуйн нэгж байгууллагын талаар мэдээлэл ирсэн бэ? Мэдээлэл авах утсыг үргэлжлүүлэн ажиллуулсаар байх уу?
2. Ирсэн мэдээллийн мөрөөр ямар арга хэмжээ авсан бэ?
3. Үр дүн ямар байв?
4. Долларын ханш тогтворжиход энэ үйл ажиллагаа нөлөөлсөн үү?
5. Цаашид ямар арга хэмжээ авах вэ?
6. Доллараар гүйлгээ хийж байсан байгууллагууд тооцох нэгжид шилжих явдал гарч байна. Энэ нь хуульд нийцэх үйл ажиллагаа мөн үү?

1. 327088 дугаарын утсыг ажиллуулснаар хэдэн аж ахуйн нэгж байгууллагын талаар мэдээлэл ирсэн бэ? Мэдээлэл авах утсыг үргэлжлүүлэн ажиллуулсаар байх уу?

Манай улсад газар аваад буй байгууллага хооронд, байгууллага-иргэн, иргэд хоорондын зарим төрлийн бараа, бүтээгдэхүүний худалдаа, үйлчилгээний үнэ тариф, гэрээ, түрээс, төлбөр тооцоо, цалин, зээлийн гүйлгээг ам.доллараар гүйцэтгэх болсон явдал нь эдийн засагт долларжих үзэгдлийг эрчимжүүлж, улмаар ам.доллар хомсдох, төгрөгийн ханшийн зохиомол сулралтыг бий болгох, инфляцийг өсгөх, иргэдийн үндэсний мөнгөн тэмдэгт-төгрөгт итгэх итгэлийг бууруулахад нөлөөлж байна. Цаашилбал гадаад валютын албан нөөцийг бууруулах дарамтыг улам бүр нэмэгдүүлж макро эдийн засгийн тогтвортой байдалд ч сөргөөр нөлөөлөхүйц үр дагавартай.

Орон сууц худалдан авах, цэцэрлэг, дунд сургуульд хүүхэд сургах, байр талбай түрээслэх, интернэтийн үйлчилгээ авах, гадаад оронд буухиа шуудангаар захиа явуулахад хүртэл төлбөрийг ам.доллараар гүйцэтгэхийг шаардаж байгаа нь төгрөгийн орлоготой ард иргэдийг ам.долларын зарлагатай болгож, бодит орлогыг бууруулсан нь ард иргэдийн бухимдлыг төрүүлсэн.

Аливаа бараа, үйлчилгээний үнийг ам.доллар, еврогоор тогтоож, гадаад валютаар төлбөр тооцоо хийхийг шаардаж буй байгууллагуудын талаарх мэдээлэл, гомдлыг хүлээн авах, иргэдийн сонирхсон асуултад хариулт өгөх зорилгоор Монголбанк энэ оны 1 дүгээр сараас эхлэн 327088 дугаарт утсыг ажиллуулсан. Нийт 170 гаруй санал, гомдол энэ утсаар ирсэн. Эдгээр зөрчилтэй байгууллагуудыг шалгалт хийх жагсаалтанд бүрэн хамруулсан байгаа. Цаашид ч энэ 327088 утсыг ажиллуулах болно.

2. Ирсэн мэдээллийн мөрөөр ямар арга хэмжээ авсан бэ?

Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр бүх төрлийн ажил, үйлчилгээ, зар сурталчилгаа, аливаа үнийн санал болон тарифыг зөвхөн Монгол Улсын үндэсний валют-төгрөгөөр илэрхийлж байх тухай холбогдох хууль, тогтоомжийн хэрэгжилтийг газар дээр нь хянан шалгах, эдийн засгийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, илэрсэн зөрчил дутагдлыг арилгуулах талаар шаардлагатай бүх арга хэмжээг авах үүрэг бүхий шалгалтын ажлын хэсгийг Монголбанк, Сангийн яам, Улсын Мэргэжлийн хяналтын газар, Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газар болон Татварын Ерөнхий газартай хамтран байгуулж эхний ээлжинд 1 дүгээр сарын 20-ноос 23-ны өдрүүдэд, дараагийн удаад 4 дүгээр сарын 7-ноос 22-ны өдрүүдэд нийтдээ давхардсан тоогоор 210 орчим аж ахуйн нэгж, байгууллагуудад шалгалт хийсэн. Шалгалтыг Улаанбаатар хотоос гадна Орхон, Дархан-Уул, Сэлэнгэ, Дорноговь аймагт хийсэн ба аж ахуйн нэгжүүдийг ажиллагааны чиглэлээр нь барилга, орон сууц, боловсролын үйлчилгээ, нислэгийн тийзийн үйлчилгээ, тээвэр зууч, автомашины худалдаа, интернет, компьютерийн худалдаа, худалдааны төв гэж ангилан шалгалаа.
Шалгалтаар илэрсэн зөрчил, дутагдлыг арилгуулах талаар холбогдох арга хэмжээг авч, хууль, тогтоомжийн заалтуудыг тайлбарлан таниулах, улсын байцаагчийн мэдэгдэл хүргүүлэн анхааруулах, шаардлагатай тохиолдолд торгох арга хэмжээ авсан. Шалгалтын Ажлын хэсгийн тайланг цаашид авах арга хэмжээний саналын хамт боловсруулан Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Баяраар ахлуулсан Засгийн газрын Онцгой үүрэг бүхий Түр хороонд хүргүүлээд байна (МУ-ын ЗГ-ын 2009 оны 3 дугаар сарын 9-ний өдрийн 66 дугаар тогтоолоор санхүү, эдийн засгийн хүндрэлийг даван туулах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх Засгийн газрын Онцгой үүрэг бүхий Түр хороог байгуулсан).

3. Үр дүн ямар байв?

Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр бүх төрлийн ажил, үйлчилгээ, зар сурталчилгаа, аливаа үнийн санал болон тарифыг зөвхөн Монгол Улсын үндэсний мөнгөн тэмдэгт-төгрөгөөр илэрхийлж байх, төлбөр тооцоог төгрөгөөр гүйцэтгэж байх талаар хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулан гаргасан Монголбанкны мэдэгдэл болон өмнө нь хийгдсэн газар дээрх шалгалтууд үр дүнгээ өгч 50 орчим аж ахуйн нэгж, ялангуяа, худалдаа үйлчилгээний төвүүд түрээсийн болон интернетийн төлбөрийг төгрөгт шилжүүлсэн байв.

Гэхдээ иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн бухимдлыг их хэмжээгээр төрүүлж буй зүйл бол яамдууд, төрийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, агентлагуудын үйлчилгээний төлбөр, элдэв хураамж, торгууль зэргийг валютаар тогтоосон явдал байлаа. Тухайлбал, гаалийн татвар, гаалийн агуулахын хадгалалтын төлбөр болон хугацаа хэтрэлтийн торгууль, гаалийн тооцоонд хэрэглэж буй ханш, тээвэр зуучлалын байгууллагын төлбөр, элдэв хураамж. Энэ байдал нь эргээд бараа үйлчилгээний үнийг валютаар тогтооход нөлөөлдөг аж.
Нөгөөтэйгүүр, арилжааны банкууд гадаад валютаар эх үүсвэр татан төвлөрүүлсэн нөхцөлд гадаад валютын зохистой харьцааны үзүүлэлтийг хангаж ажиллах, ханшийн эрсдлийг санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл ашиглах замаар зохицуулах ёстой байдаг. Гэтэл энэ талын чадавхи, туршлага, мэдлэг хомсоос банкууд ханшийн эрсдлийг зээлдэгчдэд үүрүүлж, ам.долларын орлогогүй байгууллага, иргэдэд ам.доллараар зээл олгож эхэлсэн. Бизнес эрхлэгчид, ард иргэд ч гадаад валютын зээл авахыг илүүд үзэж байв. Учир нь төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш сүүлийн жилүүдэд харьцангуй тогтвортой байхад ам.долларын зээлийн хүү төгрөгийн зээлтэй харьцуулахад хямд байсан. Гадаад валютаар зээл авсан бизнес эрхлэгчид нь өөрийн үйл ажиллагааг ханшийн эрсдлээс хамгаалах үүднээс эцсийн хэрэглэгчид буюу ард иргэд, харилцагчдад ханшийн эрсдлийг үүрүүлж бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ ам.доллараар үнэлэн, төлбөр тооцоог ч ам.доллараар гүйцэтгүүлэх болсон байна.

4. Долларын ханш тогтворжиход энэ үйл ажиллагаа нөлөөлсөн үү?

Ам.долларын ханшийн хэлбэлзлийг бууруулж, ханшийг зах зээлийн зарчмаар нь тогтворжуулахад дээрх шалгалтын ажлын үр дүн, Монголбанкны мөнгөний хатуу бодлого, ханшийн ба интервенцийн бодлого, түүнчлэн дуудлага худалдаагаар валют арилжих арга хэмжээний үр дүнгүүд жинтэй нөлөөлсөн.
Монгол улсын төсөв, гадаад худалдаа, төлбөрийн тэнцлийн гурвалсан алдагдал, инфляцийн өндөр түвшин, импортоос хэт хамааралтай гадаад худалдааны бүтэц зэрэг хүчин зүйлээс гадна долларжилт, ам.долларын зохиомол эрэлтээс мөн шалтгаалж төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш 2008 оны 12 сараас эхлэн огцом суларч 1730 хүртэл өсч байсан. Үүний эсрэг Монголбанкнаас дээр дурдсан арга хэмжээнүүдийг шат дараатай авч хэрэгжүүлсний үр дүнд төгрөгийн ханш чангарч сүүлийн 45 хоногийн турш дунджаар 1444 түвшинд тогтвортой байна. Өнөөдрийн буюу 2009 оны 5 сарын 8-ны өдрийн байдлаар Монголбанкны зарласан ханш 1422.41 байна.

5. Цаашид ямар арга хэмжээ авах вэ?

Гадаад валютын зохиомол эрэлтийг бий болгож, долларжих үзэгдлийг нэмэгдүүлж, ард иргэдийн орлогыг бууруулж буй гол хүчин зүйл болох байгууллага хооронд, байгууллага-иргэн, иргэд хоорондын зарим төрлийн бараа, бүтээгдэхүүний худалдаа, үйлчилгээний үнэ тариф, гэрээ, түрээс, ажил үйлчилгээ, төлбөр тооцоо, цалин, зээлийн гүйлгээг ам.доллараар гүйцэтгэж буй ажиллагааг нэн даруй таслан зогсоох нь Монгол Улсын нийтлэг эрх ашиг болоод байна.

Шалгалтын үр дүнд, юуны өмнө Төр, засгийн үйлчилгээний үнэ тарифыг төгрөгөөр илэрхийлэн тооцож байгааг өөрчлөх хэрэгтэй гэсэн дүгнэлтийг гаргалаа. Яам тамгын газар, төрийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, агентлагуудын үйлчилгээний төлбөр, элдэв хураамж, торгууль зэргийг гадаад валютаар тогтоох, гадаад валютаар төлбөр авах явдлыг өөрчлөхийн тулд (1) гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн хуулийн заалтуудыг болон яам тус бүр өөрийн харъяаллын хүрээнд холбогдох заавар, журамд зохих өөрчлөлтийг оруулах, (2) бусад аж ахуйн нэгж, иргэд, байгууллагатай байгуулсан гэрээнд гадаад валютаар төлбөр тооцоо хийхээр заасан бол зохих өөрчлөлтийг оруулах, (3) зах зээлд монополь эрхтэй байгууллагууд, ялангуяа шатахуун импортлогч компаниуд, шатахуун борлуулах гэрээг ам.доллараар байгуулсныг төгрөгт шилжүүлэн өөрчлөх, (4) Moнгол улсад ажиллаж, амьдарч буй харъяат бус иргэдтэй хөдөлмөрийн гэрээг Монгол улсын мөнгөн тэмдэгт - төгрөгөөр байгуулж, мөрдөх шаардлагатай байна.

Арилжааны банкуудын хувьд санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл /своп, опцион, форвард г.м/-үүдийг өргөнөөр ашиглах чадавхийг дээшлүүлэх шаардлагатай байна. Энэ зорилгоор сургалт зохион байгуулж, банкны ажилтнуудыг өргөнөөр хамруулах хэрэгтэй гэж үзэж байна.

Орон сууцны захиалгын болон худалдах үнийн саналаа ам.доллараар илэрхийлэн төлбөр тооцоог гүйцэтгэсэн хэвээр байгаа барилгын компаниуд, сургалтын төлбөр, үйлчилгээний үнийн тарифаа гадаад валютаар тогтоосон хувийн сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэгүүдийн хувьд холбогдох хууль тогтоомжийг мөрдүүлэх талаар арга хэмжээ авч ажиллахыг Зам тээвэр, барилга хот байгуулалтын яам, Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яам, Эрүүл мэндийн яамтай хамтран хэрэгжүүлэх саналыг Монголбанкны зүгээс тавиад байна.

Түүнээс гадна Монголбанкнаас “Бараа, ажил, үйлчилгээний үнэ, тариф, төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай” хуулийн төсөл боловсруулж Улсын Их Хуралд хүргүүлсэн. Уг хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын нэр бүхий гишүүд санаачлан Улсын Их Хурлын 2009 оны Хаврын чуулганд өргөн барихаар бэлтгэж байгаа. Уг хуулийг батлуулах, холбогдох хууль тогтоомжид нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг нэн даруй шийдвэрлэх нь чухал байна.

Дээр дурьдсан арга хэмжээнүүдийг бүрэн хэмжээнд хэрэгжүүлбэл төгрөгийн ханшийн зохиомол сулралтыг сааруулж, гадаад валютыг шүтэх үзэгдэл хязгаарлагдаж, үндэсний мөнгөн тэмдэгтэд итгэх итгэл сэргэн, иргэдийн бодит орлогод эерэгээр нөлөөлж, улмаар үндэсний эдийн засаг, банкны салбарын богино, дунд, урт хугацааны үр ашиг нэмэгдэнэ. Нэгэнт үүсэн бий болоод буй ханшийн эрсдэл, алдагдлыг зөвхөн ард иргэдэд үүрүүлэх бус, ханшийн сулралтаас шалтгаалан ард иргэдэд учрах хохирлын бодит хэмжээг бууруулж, иргэдийн амьжиргааны түвшинг хамгаалснаар нийгмийн бухимдлыг арилгах нь чухал байна.

6. Доллараар гүйлгээ хийж байсан байгууллагууд тооцох нэгжид шилжих явдал гарч байна. Энэ нь хуульд нийцэх үйл ажиллагаа мөн үү?

Доллараар гүйлгээ хийж байсан байгууллагууд тооцох нэгж гэгчийг зарлах болсон нь хуульд нийцэхгүй үйлдэл мөн.


read more...

Monday, May 4, 2009

Ханшийн тогтворжилт нь иргэдийн амжиргаанд чухал нөлөөтэй

- Манай улсын эдийн засагт гадаад валютын эрэлт, хэрэгцээ яагаад нэмэгдэв? Энэ нь бодит эрэлт үү эсвэл зохиомол уу?
- Гадаад валютын нөөц буурсны үндсэн шалтгаан юу байв?
- Өнгөрсөн хугацаанд нөөцийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр Монголбанк ямар арга хэмжээ авч ажилласан бэ?
- Валютын зах зээлийн ханшаас Монголбанкны ханш ихээхэн ялгаатай байна гэсэн яриа байна. Яагаад эдгээр ханшууд өөр хоорондоо зөрүүтэй байдаг юм бэ?
- Банк хоорондын захын дундаж ханшийг тухайн өдрийн валютын зах зээлийн ханш гэж ойлгож болох уу?
- Монголбанк ямар зарчимд үндэслэн интервенцийн бодлогоо хэрэгжүүлдэг вэ?
- Монголбанкны интервенцийн ханш заримдаа валют солих цэгийн ханшаас доогуур байх юм. Үүнээс шалтгаалж Монголбанк ашиг алдах, зах зээлд оролцогчид ханшийн зөрүүгээс ашиг ч олох, бас алдагдал ч хүлээх нөхцөл байдал үүсч байгаа юм биш үү?

- Манай улсын эдийн засагт гадаад валютын эрэлт, хэрэгцээ яагаад нэмэгдэв? Энэ нь бодит эрэлт үү эсвэл зохиомол уу?
- Дэлхийн аж үйлдвэрлийн бууралт, эдийн засгийн агшилтаас шалтгаалж бүтээгдэхүүн, түүхий эдийн үнэ, тэр дундаа манай улсын экспортын голлох бүтээгдэхүүн болох зэсийн үнэ өнгөрсөн оны сүүлийн улиралд огцом (хоёр дахин) унаж, манай улсын гадаад худалдаа, төсөв, төлбөрийн тэнцэл гурвалсан алдагдалтай болж эхэлсэн. Ийнхүү макро эдийн засгийн суурь талаасаа эдийн засгийн эргэлт дэх гадаад валютын орох урсгал эрс буурснаас гадна банк, санхүүгийн системээс мөнгөн хөрөнгө, хадгаламж их хэмжээгээр гадагшилсан нь дотоодын захад валютын бодит эрэлтийг нэмэгдүүлэх, валютын захыг тэнцвэргүй байдалд оруулахад шууд нөлөөлсөн байна. Валютын бодит эрэлт ихэссэнээс гадна банкууд гадаад валютаар эх үүсвэр бүрдүүлэх, иргэдийн хадгаламж долларжих үзэгдэл хавтгайрч, нийгэмд “гадаад валютад шүтэх” хандлага түгээмэл болсон нь валютын зохиомол эрэлтийг нэмэгдүүлж, гадаад валютын ханшийг хөөрөгдсөн юм. Тэгэхлээр, манай улсын эдийн засагт гадаад валютын бодит эрэлтээс гадна зохиомол эрэлт нэмэгдсэн нь валютын захыг тэнцвэргүй болгоход нөлөөлсөн гэж дүгнэж болно.

- Гадаад валютын нөөц буурсны үндсэн шалтгаан юу байв?
- Валютын үлэмж хэмжээний эрэлтийг банкууд хангах чадавхигүй болоход улсын хэмжээний ач холбогдолтой гадаад төлбөр тооцоо хугацаа хоцрох, газрын тосны бүтээгдэхүүн, өргөн хэрэглээний хүнс, эм тариа, тоног төхөөрөмж зэрэг стратегийн чухал барааны импорт тасалдах эрсдэл манайд үүссэн юм. Иймд Монголбанк улсын гадаад төлбөр тооцоог хоцроохгүй хийх, эдийн засагт зайлшгүй шаардлагатай импортын төлбөрийг тасалдуулахгүй байх үндсэн зориулалтаар нь гадаад валютын нөөцийг олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдөх хамгийн доод жишиг түвшнээс бууруулахгүй байх шаардлагад нийцүүлэн зохистой хуваарилалтын зарчмаар зарцуулж, дотоодын валютын захын үлэмж хэмжээний эрэлт, хэрэгцээг тодорхой хэмжээгээр хангасан нь валютын нөөцийг бууруулахад нөлөөлсөн. Ингэснээр өргөн хэрэглээний барааны импортын тасалдал, ханшийн хэт савлагаа, инфляцийн хөөрөгдөл, эдийн засгийн уналт, банк санхүүгийн салбарын тогтворгүй байдал, валютын хямрал, эдгээрээс шалтгаалан нийгэмд эмх замбараагүй байдал үүсэхээс сэргийлж чадсан юм.

- Өнгөрсөн хугацаанд нөөцийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр Монголбанк ямар арга хэмжээ авч ажилласан бэ?
- Гадаад валютын нөөцийг нэмэгдүүлэхийн тулд Монголбанк шат дараатай арга хэмжээнүүдийг авч байна. Тухайлбал, алтны үйлдвэрлэлийг дэмжин, банкууд ба Монголбанкинд худалдах алтны хэмжээг нэмэгдүүлэхийн тулд алт олборлогч аж ахуйн нэгжүүдийн санхүүжилтийн хомсдлыг нөхөх эх үүсвэрийг шийдвэрлэх, дотоодын зах зээлээс алт худалдан авах журамд өөрчлөлт оруулж, алт тушаагч талд урьдахаас өндөр үнийг санал болгох, гадаадын харилцагч байгууллагаас алтны урьдчилгаа санхүүжилт авах зэрэг арга хэмжээ авч байна. Түүнчлэн, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, банк, санхүүгийн салбар, макро-эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах, валютын нөөцийг олон улсын жишиг доод түвшнээс бууруулахгүй байх шаардлагыг хангах зорилгоор Монгол улсын Засгийн газар, Монголбанк нь ОУВС-тай хөтөлбөр хэрэгжүүлж, гадаад эх үүсвэрээр валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авсан. Монголбанкны бодлого, ОУВС-гийн хөтөлбөрийн амжилттай хэрэгжилт, түүнчлэн алт олборлолтын улирал эхэлсэнтэй уялдан гадаад валютын орох урсгал, нөөц нэмэгдэх эерэг хандлага бий болоод байна.

- Валютын зах зээлийн ханшаас Монголбанкны ханш ихээхэн ялгаатай байна гэсэн яриа байна. Яагаад эдгээр ханшууд өөр хоорондоо зөрүүтэй байдаг юм бэ?
- Юуны өмнө зах зээлийн ханш гэдэг ухагдахууныг зөв ойлгох хэрэгтэй. Бэлэн валют солих цэгийн ханшийг валютын зах зээлийн ханш хэмээн ташаа ойлгох зохисгүй хандлага нийтийн дунд байна. Бэлнээр валют солих цэгүүд буюу албан бус захад эргэлдэж буй валютын хэмжээ бага, ханш нь зөвхөн тухайн бэлэн валют арилжаалагчдын санал болгож буй ханш тул валютын зах зээлийн ханшийг илэрхийлж чаддаггүй. Харин валютын арилжаа, гүйлгээний дийлэнх хэсгийг эзэлдэг банк хоорондын захын бэлэн бус арилжаа, гүйлгээний ханш нь дотоодын валютын зах зээлийн ханшийг илэрхийлдэг. Иймд Монголбанк нь банк хоорондын захын дундаж ханш буюу валютын зах зээлийн ханшийг өдөр тутамд нийтэд зарлан мэдээлдэг. Монголбанкны зарлаж буй ханш нь банк хоорондын захын дундаж ханш буюу валютын зах зээлийн бодит ханш тул энэ нь бэлэн валют солих цэгийн буюу албан бус захын ханшаас ялгаатай байх нь ойлгомжтой.

- Банк хоорондын захын дундаж ханшийг тухайн өдрийн валютын зах зээлийн ханш гэж ойлгож болох уу?
- Валютын зах зээлийн ханш нь банк хоорондын захын дундаж ханш мөн. Гэхдээ Монголбанк хоёр өдрийн хоцрогдолтойгоор уг ханшийг зарладаг бөгөөд энэ нь банкуудаас мэдээллийг хүлээн авахад хугацаа шаардагддаг, дотоодын валютын захын дэд бүтэц сул хөгжсөн, мөн дотоодын зах үр ашиг муутай байдагтай холбоотой. Ханш зарлахад учирч буй хугацааны хоцрогдлыг арилгах, дотоодын валютын захын дэд бүтцийг хөгжүүлж үр ашгийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр Монголбанк ажиллаж байна.

- Монголбанк ямар зарчимд үндэслэн интервенцийн бодлогоо хэрэгжүүлдэг вэ?
- Монголбанк нь гадаад валютын нөөц буурах дарамт их байсан өнгөрсөн улиралд олон улсын туршлагад үндэслэн, валютын зохистой хуваарилалт (import rationing)-ын зарчмаар интервенцийн бодлогыг ОУВС-тай зөвшилцсөний дагуу хэрэгжүүлж байлаа. Энэ хүрээнд зах зээлд үүссэн богино хугацааны савлагаа, гажуудлыг түргэн арилгах, банк хоорондын зах дээр үүссэн гадаад валютын хомсдлыг тодорхой хэмжээгээр нөхөх, улсын хэмжээний гадаад төлбөр тооцоог цаг алдуулалгүй хийх, стратегийн ач холбогдолтой чухал барааны импортыг тасалдуулахгүй байх зорилтуудыг амжилттай биелүүлсэн. Ингэснээр гадаад валютын нөөцийг зохистой хуваарилж, нөөц шавхагдах аюулаас сэргийлж чадсан болно.
Монголбанк ОУВС-тай хөтөлбөр тохирч, мөнгөний бодлогыг урьдчилан хатууруулах замаар инфляцийг бууруулах, төгрөгийн ханш сулрах дарамтыг багасгах арга хэмжээг авсны эцэст төгрөгийн ханшийг зах зээлийн зарчмаар нь тогтворжуулах зорилгоор гадаад валютын арилжааг зөвхөн дуудлага худалдаагаар хийж эхлээд байна. Ингэснээр төгрөгийн ханшийн хэт хэлбэлзэл бууран, ханш бодитой, чөлөөтэй тогтож байх зарчим хангагдан ханш тогтворжиж эхлээд байна.

- Монголбанкны интервенцийн ханш заримдаа валют солих цэгийн ханшаас доогуур байх юм. Үүнээс шалтгаалж Монголбанк ашиг алдах, зах зээлд оролцогчид ханшийн зөрүүгээс ашиг ч олох, бас алдагдал ч хүлээх нөхцөл байдал үүсч байгаа юм биш үү?
- Валют солих цэг буюу албан бус захын ханшийг Төвбанкны арилжааны ханш ба банк хоорондын захын ханшууд дагаж хөдөлдөг туршлага олон улсын түвшинд байхгүй. Иймд Монголбанкны арилжааны ханш ба банк хоорондын захын ханшийг бэлэн валютын арилжааны албан бус захын ханштай жишиж харьцуулах замаар аливаа дүгнэлт хийх нь утга, агуулга, үндэслэл муутай, зохисгүй үйлдэл юм. Монголбанкны интервенцийн ханш нь валютын зах зээлийн ханшийн хэт хэлбэлзлийг бууруулах, валютын захад оролцогчдын сэтгэл зүй, хүлээлтэд эерэгээр нөлөөлөх, импортын барааны үнийн өсөлтийг сааруулах, төгрөгийн ханшийг тогтворжуулж ард иргэдийн амьжиргааг дээшлүүлэх бодлогын арга хэмжээний нэг хэрэгсэл мөн. Үүнийг ашиг олох зорилго бүхий албан бус захын ханштай харьцуулан ашиг олох боломж ба алдагдал хүлээх нөхцлийн тухай ярих нь огт зохисгүй хэрэг билээ. Төвбанкны бодлогын арга хэмжээний үр дүнг ашгийн төлөөх аливаа үйлдлийн үр дүнтэй харьцуулж огт болохгүй.


read more...

Monday, April 27, 2009

Банкны үйлчилгээг орон зай, цаг хугацаанаас хамааралгүй авах боломж манай улсад хэдийнэ бүрдсэн

- Монголбанк Олон улсын санхүүгийн корпорацитай хамтран “Мобайл” банк сэдэвт олон улсын зөвлөгөөнийг саяхан зохион байгуулсан. Уг зөвлөгөөний зорилго юунд орших вэ?
- Бэлэн бус төлбөр тооцоог хөгжүүлж, бэлэн бус төлбөр тооцоо давамгайлсан нийгмийг бий болгох ажлын хүрээнд Монголбанк, Төлбөр тооцооны үндэсний зөвлөлөөс ямар ажлууд хийгдэж байна вэ?
- Манай карт эзэмшигчдын тоо өдрөөс өдөрт ихсэж байна. Өнөөдрийн байдлаар картаар хийгдэж буй гүйлгээ нийт гүйлгээнд хэдэн хувь эзлэх вэ?
- Мобайл банкны үйлчилгээ дэлхийн өнцөг булан бүрт харилцан адилгүй хөгжиж байна. Монголчууд бидний хувьд энэ үйлчилгээний давуу тал юу вэ?
- Банкны системийг мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэх үйл ажиллагаанаас хол хөндий байлгах зорилгоор Монгол улсад Мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх тухай хууль батлагдан тодорхой хугацаа өнгөрлөө. Шинэ үйлчилгээний хувьд энэ хуулийг хэрэгжүүлэхэд бэрхшээлтэй биш гэж үү?
- Мобайл банкны үйлчилгээг нэвтрүүлэхэд техникийн хувьд боломжтой юу?
- Мэдээлэл, харилцаа холбооны салбар ийм өндөр түвшинд хөгжсөний ачаар, цаг хугацаатай уралдан ажил албаа амжуулах гэсэн хэн бүхнийг замын түгжрэл, үйлчлэгч байгууллагын ажлын ачаалал, дараалал гээд олон зүйл бухимдуулдаг ч энэ бүхнээс үл хамааран банк санхүүгийн үйлчилгээг хүссэн үедээ авах шинэ боломж манай оронд хэдийнэ бүрджээ гэж ойлгож болох уу?

- Монголбанк Олон улсын санхүүгийн корпорацитай хамтран “Мобайл” банк сэдэвт олон улсын зөвлөгөөнийг саяхан зохион байгуулсан. Уг зөвлөгөөний зорилго юунд орших вэ?
- Мэдээлэл, харилцаа холбоо, банк, санхүүгийн салбарын бизнес эрхлэгчид уулзаж, хөдөлгөөнт банкны үйлчилгээний талаар, түүний дотроос интернет, суурин утас, АТМ зэрэг хүргэлтийн суваг хүрэлцээгүй хөдөө орон нутагт алслагдмал амьдарч байгаа, бага орлоготой иргэдэд банк, санхүүгийн үйлчилгээг хүргэх чиглэлд үүрэн телефоныг ашиглах талаарх олон улсын туршлагатай танилцах, манай улсын үүрэн телефоны үйлчилгээ үзүүлэгч компаниуд, банк, санхүүгийн байгууллагууд энэ талаар өөрт байгаа боломжийг бусдад танилцуулах, санал бодлоо хуваалцах, бэлэн бус төлбөр тооцооны энэхүү хэлбэрийг хөгжүүлэх ажлын хүрээнд ирэх жилүүдэд баримтлах хөгжлийн бодлого, зорилт, түүнийг хэрхэн хэрэгжүүлэх арга замуудыг тодорхойлох зорилготой.

- Бэлэн бус төлбөр тооцоог хөгжүүлж, бэлэн бус төлбөр тооцоо давамгайлсан нийгмийг бий болгох ажлын хүрээнд Монголбанк, Төлбөр тооцооны үндэсний зөвлөлөөс ямар ажлууд хийгдэж байна вэ?
- Юуны өмнө “Монголбанкнаас баримтлах төлбөр тооцооны системийн бодлого”-н баримт бичгийг шинээр батлан гаргалаа. Монгол Улсын үндэсний төлбөр тооцооны системд Монголбанкны эзлэх байр суурь, баримтлах зарчим, хэрэгжүүлэх бодлогыг тодорхой болгох үүднээс уг баримт бичгийг Олон улсын төлбөр тооцооны банкнаас гаргасан зөвлөмжийг удирдлага болгон, олон улсын төв банкуудын жишиг, туршлагыг судлан боловсруулан гаргасан.
Төлбөр тооцооны үндэсний зөвлөлөөс батлан гаргасан “Монгол улсын төлбөр тооцооны системийг 2009-2014 онд хөгжүүлэх стратеги” баримт бичигт “Бэлэн бус төлбөрийн хэрэгсэл болон төлбөр тооцооны системийн шинэ хэлбэрийг хөгжүүлэх” гэсэн заалт бүхий стратеги багтсан бөгөөд энэ нь хөдөө, орон нутгийн алслагдсан байршилд амьдарч байгаа, банкны үйлчилгээ авах боломжгүй иргэдэд банк, санхүүгийн үйлчилгээг газар зүйн байршил, орлогын түвшин, цаг хугацаанаас үл хамааран хамгийн тохиромжтой хэлбэрээр хүртээл болгох зорилготой юм.
Монгол улсад Төлбөр тооцооны системийг цогцоор нь нарийвчлан зохицуулсан хууль эрх зүйн акт одоогоор байхгүй. Тиймээс бид төлбөр тооцооны үйл ажиллагаанд оролцогч Монголбанк болон бусад банк, санхүүгийн байгууллагуудын эрх үүргийг тодорхой болгож, нэгдсэн зохицуулалтыг сайжруулах үүднээс дээр дурьдсан дунд хугацааны стратегийн баримт бичигт Монгол Улсын төлбөр тооцооны системийн хууль, эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх зорилтыг тусган, түүнийг хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөөг гарган ажиллаж байна.
Банк хоорондын их дүнтэй гүйлгээний төлбөр тооцоонд бодит цагийн горимыг хэрэгжүүлэх “Банк сүлжээ” системийг 2009 онд нэвтрүүлэхээр зорин, уг системийн оролцогчдод сургалт явуулан, техник, програм хангамж, боловсон хүчний бэлтгэлийг ханган, “Банк хоорондын их дүнтэй төлбөр тооцооны журам”-ын төслийг боловсруулж, нэвтрүүлэхэд бэлэн болголоо.

- Манай карт эзэмшигчдын тоо өдрөөс өдөрт ихсэж байна. Өнөөдрийн байдлаар картаар хийгдэж буй гүйлгээ нийт гүйлгээнд хэдэн хувь эзлэх вэ?
- 2008 оны сүүлийн хагас жилээс бага дүнтэй гүйлгээний тоо эрс багасч, их дүнтэй гүйлгээний тоо нэмэгдсэн нь бага дүнтэй гүйлгээний дундаж дүн өссөнтэй холбоотойгоос гадна санхүүгийн хямрал жижиг бизнес эрхлэгчдэд илүүтэй нөлөөлсөн байж болзошгүй. Харин банк хоорондын тооцоогоор хийгдэж байгаа гүйлгээний дүнг өмнөх оныхтой харьцуулахад 2008 онд 29%, 2007 онд 50.4%-иар тус тус өссөн үзүүлэлттэй гарсан ба банк хоорондын гүйлгээний дүн 2007 оны IV улиралд 83.7%-иар өссөн бол 2008 оны IV улирал дөнгөж 1.3%-ийн өсөлттэй байгаа нь дээр дурдсан дэлхийн санхүүгийн хямрал манай оронд нөлөөлсөнтэй холбоотой.
Манай улсад карт эзэмшигчдийн тоо 2008 оны байдлаар 1,2 саяд хүрсэн бол карт идэвхтэй ашиглагчид нь зөвхөн 470.7 мянга байгаа нь картын зах зээлийн дэд бүтэц хангалттай сайн хөгжиж чадаагүйг харуулж байна. Жилд карт эзэмшигчдийн тоо 2005-2008 онд дунджаар 54%, ашиглагчдын тоо 37%-р өсч байгаа бөгөөд нийт карт эзэмшигчдийн 8.6%, нийт карт ашиглагчдын 12.6% нь хөдөө орон нутагт байна. Харин картын гүйлгээний тоо 15.0 сая ширхэгт хүрсэн бөгөөд АТМ, ПОС, ПОБ-р хийгдсэн гүйлгээний дүн 1,3 их наяд төгрөгт хүрсэн байна. Үүнээс 112,6 сая төгрөгийн гүйлгээ залилан мэхлэх аргаар хийгдсэн. Үүний 92,9 % -ийг бэлэн бус, 7,1% нь бэлэн мөнгө гаргах гүйлгээ эзэлж байна. Энэ нь мэдээлэл алдагдах, хуурамч карт ашиглах, давхар уншуулах зэрэг аргуудаар хийгдсэн. Иймд төлбөрийн картын мэдээллийн нууцлал, аюулгүй байдлыг хангах, банкны ажилтнуудын мэдлэг, чадварыг нэмэгдүүлэх, картын төвийн үйл ажилллагааг 24 цагийн тасралтгүй ажиллагаанд шилжүүлэх, картаар үйлчлэгч байгууллагатай нягт хамтран ажиллах, ажилтнууд, карт эзэмшигчдийг зөв хэрэглээнд сургах зайлшгүй шаардлага гарч байна.

- Мобайл банкны үйлчилгээ дэлхийн өнцөг булан бүрт харилцан адилгүй хөгжиж байна. Монголчууд бидний хувьд энэ үйлчилгээний давуу тал юу вэ?
- Дэлхий дахинаа бэлэн мөнгийг бага хэрэглэдэг нийгмийг бүрдүүлэх асуудал нь анхаарлын төвд байсаар ирсэн. Техник, технологийн хурдацтай хөгжил, санхүүгийн зах зээлийн хөгжлийн давуу талд суурилсан төлбөр тооцооны шинэ хэлбэрүүд сүүлийн жилүүдэд бидний танил болж, нийтийн хэрэглээ болон хөгжиж ирсэн.
Олон улсын туршлагаас харахад хөдөлгөөнт банкны үйлчилгээ нь ихэвчлэн тухайн улсын нийт оршин суугчдын дийлэнх нь алслагдсан хөдөө орон нутагт амьдардаг орнуудад түгээмэл хөгжиж ирсэн байна. Тухайлбал Судан, Гана болон Өмнөд Африкийн орнуудад тус үйлчилгээ маш хурдацтай дэлгэрчээ. Харин Латин Америкийн орнууд болох Уругвай, Парагвай, Аргентин, Бразил, Вэнэсуэль, Колумб болон сүүлийн жилүүдэд Мексик зэрэг орнууд нь уг үйлчилгээг амжилттай нэвтрүүлж эхлээд байна. Мөн хөдөлгөөнт холбооны компани болох “ЗЕЙН” олон улсын корпорац нь Кени болон бусад Африкийн орнуудад Мобайл мөнгөн гуйвуулгын үйлчилгээг 2009 оноос нэвтрүүлжээ.
Өнөөгийн нөхцөлд Мобайл банкны үйлчилгээ нь өвөрмөц шийдэл болоод байна, түүнийг хүртэж байгаа харилцагч нь өөрийн дансыг гартаа бариад явж байгаа юм. Уг үйлчилгээний зарим давуу талуудыг дурьдвал мэдээж ая тухтай байдал, энэ нь юуг хэлж байна вэ гэвэл: үүрэн телефон буюу гар утас эзэмшигч Монгол хүн бүр банкны үйлчилгээ авах боломжтой болно. Харилцагч нь ямарваа нэгэн банкны салбарт биеэр очиж төлбөр хийх бус хаана байгаа газраасаа ямарваа нэгэн төлбөрийг гүйцэтгэх боломжийг олгож байна. Дараагийн давуу тал бол банкны үйлчилгээ авах боломжгүй алслагдсан хөдөө орон нутгийн иргэдэд банкны үйлчилгээг хүртээл болгож байгаа явдал юм.
Энэхүү үйлчилгээ нь манай улсад шинэлэг, анхан шатандаа явж байгаа тул ялангуяа банкууд, техникийн операторууд маш найдвартай, олон улсын стандартыг хангасан техник, тоног төхөөрөмжийг суурилуулж ашиглах шаардлагатай юм. Ингэснээрээ бид урьд өмнө бусад орнуудад гарч байсан алдаанаас урьдчилан сэргийлж, дахин давтахгүй байх боломжийг бүрдүүлж чадна. Түүнчлэн Мобайл банкны үйлчилгээг мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхэд ашиглах эрсдлээс сэргийлэх, “Харилцагчаа танин мэдэх” зарчмыг хэрэгжүүлэх ажлыг анхаарлын гадна орхиж болохгүй билээ.

- Банкны системийг мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэх үйл ажиллагаанаас хол хөндий байлгах зорилгоор Монгол улсад Мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх тухай хууль батлагдан тодорхой хугацаа өнгөрлөө. Шинэ үйлчилгээний хувьд энэ хуулийг хэрэгжүүлэхэд бэрхшээлтэй биш гэж үү?
- Мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэх гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, түүнд татагдан оролцохоос сэргийлэх зорилгоор банк, санхүүгийн систем нь харилцагч, үйлчлүүлэгчдээ илүү сайн таних, мэдэх шаардлагатай болсон. Мобайл банк, интернет банк гэх мэт харилцагч нь биеэр ирж үйлчлүүлэх боломжгүй банкны бусад үйлчилгээний төрөл нь дээрх шаардлагыг хангахад ихээхэн хүндрэл бэрхшээлтэй байдаг бөгөөд тэдгээрийг энэ гэмт хэргийн зорилгоор ашиглах эрсдэл илүү өндөр байдаг. Банк, санхүүгийн систем мобайл банкны үйлчилгээ үзүүлэхдээ онцгой хянамгай, болгоомжтой хандах ёстой.
Мобайл банкны үйлчилгээний эрчимтэй хөгжлийг дагаад түүнээс үүдэх үйл ажиллагааны эрсдлүүд мөн адил даган нэмэгдэж байна. Энэ эрсдлүүдээс зарим нэгийг онцолвол:
Их Британы судлаачид нэгэн сонирхолтой судалгааг гаргасан байна. Бүх гар утасны хэрэглэгчдийн 16% нь банк болон дансны тухай, 10% нь кредит картныхаа, 11% нь нийгмийн аюулгүй байдлын тухай мэдээллийг гар утсандаа хадгалж байна. Мөн түүнчлэн бизнес болон түүнтэй холбоотой ажил эрхлэгчдийн хувьд авч үзэхэд 77% нь өөрсдийн ажил үүрэгтэй холбоотой мэдээллүүдийг, 23% нь өөрсдийн хамтран ажилладаг хүмүүсийн мэдээллийг хадгалдаг гэсэн судалгаа гаргажээ. Үүнээс үзэхэд гар утсаа алдсан тохиолдолд бүх мэдээллээ алдах эрсдэлтэй байна. Мобайл банкны хувьд уг эрсдэл адилхан үүсэх магадлалтай юм.
Дараагийн нэг учирч болох эрсдэл нь: Сүүлийн үед өргөн тархаж буй хортой код буюу вирусны хор хөнөөл юм. Эдгээр вируснууд нь гар утасны найдвартай ажиллах зарчмыг алдагдуулаад зогсохгүй, мэдээлэл алдагдах, устгах, хэрэглэгчдийн хүсээгүй үйлдлийг хийх зэрэг маш олон эрсдлйиг дагуулдаг байна.
Мөн гар утасны сүлжээг ашиглаж байх үед замаас нь таны хэрэглэгчийн нэр, нууц үгийг мэдэх боломжтой. Иймд хэрэглэгчид өөрсдөө ухамсарлан, өөрийн хувийн соёлыг баримтлан гар утсыг зөв ашиглах нь чухал болоод байна.

- Мобайл банкны үйлчилгээг нэвтрүүлэхэд техникийн хувьд боломжтой юу?
- Манай улсын хувьд шинжлэх ухаан, технологийн дэвшил, инновацийн ач тус, хувийн хэвшлийнхний хичээл зүтгэл, хувь нэмэр, Дэлхийн банкны санхүүжилтийн дэмжлэгтэйгээр манай орны бүхий л сум, суурин газрууд үүрэн телефон утасны сүлжээнд бүрэн хамрагдаад байна.
Мэдээлэл холбооны шинэ технологийг хөгжүүлэх, “Мэдээлэлжсэн нийгэм” байгуулах Мянганы хөгжлийн зорилтуудын хэрэгжилтийг үзэхэд гадаад орнуудын санхүүгийн дэмжлэг туслалцаатайгаар харилцаа холбооны салбарын технологи шинэчлэгдэж, гадаад ертөнцтэй чөлөөтэй харилцдаг болжээ. 1,000 хүнд ногдох суурин телефон цэгийн тоо 1990 онд 30.8 байсан бол 2008 онд 66.6 болж өсч, 1,000 хүнд ногдох үүрэн телефон хэрэглэгчдийн тоо 2000 онд 31.2 байсан бол 2008 онд 657.0 болжээ. Өөрөөр хэлбэл Монгол Улсын хүн амын 65,7% нь гар утастай байна.
Дашрамд дурьдахад Монгол Улсын мэдээлэл харилцаа холбооны салбарт гарч байгаа хөгжил дэвшлийг Европын сэргээн босголт хөгжлийн банк өндрөөр үнэлсэн байна. Тус банк нь нь 2008 оны 5 дугаар сараас эхлэн зах зээлийн эдийн засагт шилжиж буй Зүүн Европ, Төв Азийн нийт 29 улс, орнуудын мэдээлэл, харилцаа холбооны салбарын өрсөлдөөн, зохицуулалтын орчин болон суурин, хөдөлгөөнт холбоо, интернэт, өргөн зурвасын үйлчилгээ, хэрэглээний нэвтрэлтийн түвшин, нягтрал, харилцан холболтын үнэ тарифын зэрэг шалгуур, үзүүлэлтээр харьцуулсан судалгаа хийж дүгнэлт хийсэн байна. Дээрхи шалгуураар судалгаа явуулахад Монгол Улсын мэдээлэл, харилцаа холбооны салбарт өрсөлдөөн сайтай, зах зээл, зохицуулалтын таатай орчин бүрдсэн гэж дүгнэсэн байна. Энэхүү салбарт бизнесийн үйл ажиллагаа явуулах, хөрөнгө оруулалт хийхэд тааламжтай орнуудын жагсаалтын III байранд Монгол Улс орсон бөгөөд ОХУ, Украйн, Казахстан зэрэг хөрш орнуудаа аль хэдийнээ ардаа хаяж ийнхүү дээгүүр байр эзэлсэн нь Монголын харилцаа холбооны салбар хурдацтай хөгжиж байгааг илтгэж байна.

- Мэдээлэл, харилцаа холбооны салбар ийм өндөр түвшинд хөгжсөний ачаар, цаг хугацаатай уралдан ажил албаа амжуулах гэсэн хэн бүхнийг замын түгжрэл, үйлчлэгч байгууллагын ажлын ачаалал, дараалал гээд олон зүйл бухимдуулдаг ч энэ бүхнээс үл хамааран банк санхүүгийн үйлчилгээг хүссэн үедээ авах шинэ боломж манай оронд хэдийнэ бүрджээ гэж ойлгож болох уу?
- Орон зай, цаг хугацаанаас үл хамаарах энэхүү үйлчилгээ нь дансны үлдэгдэл шалгах, данс хооронд гүйлгээ хийх, төлбөр тооцоо гүйцэтгэх, гүйлгээний хуулга авах, сар бүрийн байрны мөнгөө төлөх зэрэг ажлаар банк руу очиж хугацаа алддаг асуудлуудыг үгүй болгож, гар утсаараа хэдхэн хормын дотор энэ бүх асуудлыг шийдэх боломжийг олгож байна.
Одоогийн байдлаар манай улсын хэмжээнд банк, түүний салбар нэгж 1080-д хүрч байгаагаас 825 нь орон нутагт, нийт 2,4 сая харилцагч байгаагаас 949 мянга нь хөдөөд, 517 мянган зээлдэгч байгаагийн 394 мянга нь тус тус хөдөө орон нутагт байна. Харин хүн амын хувьд 2,7 сая байгаагийн 60.4% буюу 1,6 сая нь хөдөөд суурьшиж байна. Сүүлийн үеийн судалгаанаас харахад мобайл банкны үйлчилгээг 6 банк нэвтрүүлж эхлэн, уг үйлчилгээнд 17,595 харилцагч хамрагдан, дансны үлдэгдэл шалгах, хуулга үзэх, валютын ханшийн мэдээлэл авах, банк доторхи төлбөр тооцоо хийх үйлчилгээг авч байгаа хэдий ч энэхүү үйлчилгээг авч байгаа иргэдийн тоон үзүүлэлт маш цөөхөн байгаа нь ашиглалт хангалтгүй байгааг илэрхийлж байна.
Банкны үйлчилгээг түргэн шуурхай авах хүсэлтэй харилцагчдынхаа эрэлт хэрэгцээн дээр тулгуурлан банк санхүүгийн салбарт тэргүүлж байгаа Монголын зарим банкууд үүрэн телефоны операторуудтай хамтран Мобайл банкны үйлчилгээг шинээр нэвтрүүлж эхлээд байна.


read more...

Friday, April 24, 2009

Мобайл банк



Эрхэм хүндэт ноёд, хатагтай нар аа,
Монгол улсын хэмжээнд бэлэн бус төлбөр тооцоо давамгайлсан нийгмийг бий болгох, ялангуяа бэлэн бус төлбөр тооцооны нэгэн хэлбэр болох Мобайл банкны үйлчилгээг хөгжүүлэх үйлсэд өөрийн үнэтэй хувь нэмрийг оруулах, санал бодлоо хуваалцахаар Банкны болон үүрэн телефоны үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагуудад зориулсан энэхүү “Мобайл банк” сэдэвт олон улсын зөвлөгөөнд хүрэлцэн ирсэн эрхэм хүндэт зочид, төлөөлөгч Та бүхэнд Монголбанкны нэрийн өмнөөс болон хувиасаа чин сэтгэлийн халуун мэндийг хүргэе. Монгол улсын эдийн засгийн зүтгүүр болсон мэдээлэл, харилцаа холбоо, банк, санхүүгийн салбарын бизнес эрхлэгчид та бүхэнтэй уулзаж, хөдөлгөөнт банкны үйлчилгээний талаар, түүний дотроос интернет, суурин утас, АТМ зэрэг хүргэлтийн суваг хүрэлцээгүй хөдөө орон нутгийн алслагдсан байршлын болон бага орлоготой иргэдэд банк, санхүүгийн үйлчилгээг хүргэх чиглэлд үүрэн телефоныг ашиглах талаарх олон улсын туршлагатай танилцах, манай улсын үүрэн телефоны үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагууд, банк, санхүүгийн байгууллагууд энэ талаар өөрт байгаа боломжийг бусдад танилцуулах, санал бодлоо хуваалцах боломжийг олгож, бэлэн бус төлбөр тооцооны энэхүү хэлбэрийг хөгжүүлэх ажлын хүрээнд ирэх жилүүдэд баримтлах хөгжлийн бодлого, зорилт, түүнийг хэрхэн хэрэгжүүлэх арга замын асуудлаар санал бодлоо солилцох боломж гарч байгаад баяртай байна.

Өнөөдрийн бидний зөвлөгөөн бол ямар нэгэн сурталчилгааны арга хэмжээ бус мэдээлэл, харилцаа холбоо, банк, санхүүгийн салбарын бизнес эрхлэгчид та бүхэн Мобайл банкны талаар харилцан санал бодлоо чөлөөтэй солилцож, нөөц боломжийг нээх, учирч буй бэрхшээлүүдийг даван туулах арга замыг тодорхойлох, Төлбөр тооцооны үндэсний зөвлөл, түүний гишүүн байгууллагуудын зүгээс өнөө үед болон ирэх жилүүдэд хийх алхмуудыг тодорхойлох зорилгоор зохион байгуулж байгаа ажил хэргийн уулзалт, ярилцлага юм гэдгийг тодотгон дурьдахыг хүсч байна.

Бэлэн бус төлбөр тооцоог хөгжүүлж, бэлэн бус төлбөр тооцоо давамгайлсан нийгмийг бий болгох ажлын хүрээнд Монголбанк, Төлбөр тооцооны үндэсний зөвлөлөөс хийгдэж байгаа ажлын талаар тоймлон танилцуулах нь зүйтэй болов уу. Юуны өмнө “Монголбанкнаас баримтлах төлбөр тооцооны системийн бодлого”-н баримт бичгийг шинээр батлан гаргалаа. Монгол Улсын үндэсний төлбөр тооцооны системд Монголбанкны эзлэх байр суурь, баримтлах зарчим, хэрэгжүүлэх бодлогыг тодорхой болгох үүднээс уг баримт бичгийг Олон улсын төлбөр тооцооны банкнаас гаргасан зөвлөмжийг удирдлага болгон, олон улсын төв банкуудын жишиг, туршлагыг судлан боловсруулан гаргасан билээ.
Төлбөр тооцооны үндэсний зөвлөлөөс “Монгол улсын төлбөр тооцооны системийг 2009-2014 онд хөгжүүлэх стратеги” баримт бичгийг батлан гаргалаа. Уг баримт бичигт “Бэлэн бус төлбөрийн хэрэгсэл болон төлбөр тооцооны системийн шинэ хэлбэрийг хөгжүүлэх” гэсэн заалт бүхий стратеги багтсан бөгөөд энэхүү стратеги нь хөдөө, орон нутгийн алслагдсан байршилд амьдарч байгаа, банкны үйлчилгээ авах боломжгүй иргэдэд банк, санхүүгийн үйлчилгээг газар зүйн байршил, орлогын түвшин, цаг хугацаанаас үл хамааран хамгийн тохиромжтой хэлбэрээр хүртээл болгох зорилготой юм.
Монгол улсад Төлбөр тооцооны системийг цогцоор нь нарийвчлан зохицуулсан хууль одоогоор байхгүй бөгөөд өнөөгийн мөрдөгдөж буй “Төв банк /Монголбанк/-ны тухай хууль”, “Банкны тухай хууль”, “Банк, эрх бүхий хуулийн этгээдийн мөнгөн хадгаламж, төлбөр тооцоо, зээлийн үйл ажиллагааны тухай хууль” болон “Векселийн тухай хууль”-иуд нь төлбөр тооцооны системийн хяналтыг хэрэгжүүлэхэд хангалтгүй төдийгүй бэлэн бус төлбөр тооцоо, цахим төлбөр тооцоо зэрэг асуудлууд нь эдгээр хуулиудаар бүрэн зохицуулагдаж чадахгүй байна. Тиймээс бид төлбөр тооцооны үйл ажиллагаанд оролцогч Монголбанк болон бусад банк, санхүүгийн байгууллагуудын эрх үүргийг тодорхой болгож, нэгдсэн зохицуулалтыг сайжруулах үүднээс дээр дурьдсан дунд хугацааны стратегийн баримт бичигт Монгол улсын төлбөр тооцооны системийн хууль, эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх зорилтыг тусган, түүнийг хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөөг гарган ТТҮЗ-ийн III хуралдаанаар хэлэлцүүлэн баталлаа.

Банк хоорондын их дүнтэй гүйлгээний төлбөр тооцоонд бодит цагийн горимыг хэрэгжүүлэх “Банк сүлжээ” системийг 2009 онд нэвтрүүлэхээр зорин, уг системийн оролцогчдод сургалт явуулан, техник, програм хангамж, боловсон хүчний бэлтгэлийг ханган, “Банк хоорондын их дүнтэй төлбөр тооцооны журам”-ын төслийг боловсруулж байна.

Мөн төлбөрийн картын ашиглалтыг нэмэгдүүлэх, хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах, зардлыг багасгах үүднээс картын нэгдсэн сүлжээ, зохицуулалтыг бий болгох зорилгоор “Төлбөрийн картын тухай түр журам”, “Банк хоорондын төлбөрийн картын гүйлгээний журам” (Свитчийн журам)-ын төслийг боловсруулж, ТТҮЗ-ийн III хуралдаанаар хэлэлцүүлэн ТТҮЗ-ийн гишүүдээс саналыг аван батлуулахад бэлэн болголоо.

Монголбанкнаас хийсэн бэлэн бус төлбөр тооцооны судалгааны дүнгээс товч танилцуулья. Банк хоорондын төлбөр тооцооны 2002-2008 оны судалгаанаас үзэхэд банк хоорондын тооцоогоор хийгдэж буй гүйлгээний дүн, тоо жилээс жилд өсч байсан боловч 2008 онд банк хоорондын тооцоогоор 3,6 сая ширхэг, 18,5 их наяд төгрөгийн гүйлгээ хийгдсэнийг өмнөх оныхтой харьцуулахад гүйлгээний тоо 1,08%- иар буурсан байна. Энэхүү бууралт нь дэлхийн санхүүгийн хямрал манай оронд нөлөөлж, гадаад худалдааны алдагдал нэмэгдэн, зээл олголт багасч, зах зээл дэх мөнгөний хэмжээ багассан зэргээс шалтгаалан эдийн засгийн өсөлт удааширч, бизнесийн үйл ажиллагаа хумигдсантай холбоотой байна. 2008 оны сүүлийн хагас жилээс бага дүнтэй гүйлгээний тоо эрс багасч, их дүнтэй гүйлгээний тоо нэмэгдсэн нь бага дүнтэй гүйлгээний дундаж дүн өссөнтэй холбоотойгоос гадна санхүүгийн хямрал жижиг бизнес эрхлэгчдэд илүүтэй нөлөөлсөн байж болзошгүй юм. Харин банк хоорондын тооцоогоор хийгдэж байгаа гүйлгээний дүнг өмнөх оныхтой харьцуулахад 2008 онд 29%, 2007 онд 50.4%-иар тус тус өссөн үзүүлэлттэй гарсан ба банк хоорондын гүйлгээний дүн 2007 оны IV улиралд 83.7%-иар өссөн бол 2008 оны IV улирал дөнгөж 1.3%-ийн өсөлттэй байгаа нь дээр дурдсан дэлхийн санхүүгийн хямрал манай оронд нөлөөлсөнтэй холбоотой юм.
Картын хэрэглээний судалгааг авч үзвэл Монгол улс дахь картын төлбөр тооцооны хэрэглээ болон банкуудын картын төлбөр тооцооны үйлчилгээ жил ирэх тутам өсөн нэмэгдэж байна. Иймд төлбөр тооцоог улам шуурхай болгох, энэ төрлийн хэрэглээг хөхүүлэн дэмжих, олон нийтэд мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулж сургалт, сурталчилгааг зохион байгуулж, соёлтой үйлчилгээг хэвшүүлэх зэрэг үр дүнтэй ажлыг нээлттэйгээр авч хэрэгжүүлэх нь чухал байна. Манай улсад карт эзэмшигчдийн тоо 2008 оны байдлаар 1,2 саяд хүрсэн бол карт идэвхтэй ашиглагчид нь зөвхөн 470.7 мянга байгаа нь картын зах зээлийн дэд бүтэц хангалттай сайн хөгжиж чадаагүйг харуулж байна. Жилд карт эзэмшигчдийн тоо 2005-2008 онд дунджаар 54%, ашиглагчдын тоо 37%-р өсч байгаа бөгөөд нийт карт эзэмшигчдийн 8.6%, нийт карт ашиглагчдын 12.6% нь хөдөө орон нутагт байна. Харин гүйлгээний тоо нь 15.0 сая ширхэгт хүрсэн бөгөөд АТМ, ПОС, ПОБ-р хийгдсэн гүйлгээний дүн 1,3 их наяд төгрөгт хүрсэн байна. Үүнээс 112,6 сая төгрөгийн гүйлгээ залилан мэхлэх аргаар хийгдсэн бөгөөд үүний 104,7 сая төгрөг буюу 92,9 % -ийг бэлэн бус, 7,9 сая төгрөг буюу 7,1% нь бэлэн мөнгө гаргах гүйлгээ байна. Энэ нь мэдээлэл алдагдах, хуурамч карт ашиглах, давхар уншуулах зэрэг аргуудаар хийгдсэн байна. Иймд төлбөрийн картын мэдээллийн нууцлал, аюулгүй байдлыг хангах, банкны ажилтнуудын мэдлэг, чадварыг нэмэгдүүлэх, картын төвийн үйл ажилллагааг 24 цагийн тасралтгүй ажиллагаанд шилжүүлэх, картаар үйлчлэгч байгууллагатай нягт хамтран ажиллах, ажилтнууд, карт эзэмшигчдийг зөв хэрэглээнд сургах зайлшгүй шаардлага гарч байна.

Макро эдийн засгийн орчин сайжирч, зах зээлийн хөгжил гүнзгийрэн, эдийн засаг өсөн дэвжихийн хэрээр төлбөр тооцооны хэмжээ нэмэгдэж, хэрэглэгчдэд ашигтай, эдийн засагт үр өгөөжтэй төлбөрийн хэрэгслүүдийг үндэсний төлбөр тооцоонд нэвтрүүлэх, түүний аюулгүй, найдвартай байдлыг баталгаажуулах, учирч болох эрсдлүүдийг зөв, цаг тухайд нь тооцож, иргэдийн боловсролыг дээшлүүлэх үүднээс энэ талаарх ойлголтыг ил тод мэдээлэн хүргэхэд бидний оролцоо, нэгдмэл бодлого, хүч чармайлт чухал гэдгийг цохон тэмдэглэе.

Дэлхий дахинаа бэлэн мөнгийг бага хэрэглэдэг нийгмийг бүрдүүлэх асуудал нь бидний анхаарлын төвд байсаар ирсэн. Техник, технологийн хурдацтай хөгжил, санхүүгийн зах зээлийн хөгжлийн давуу талд суурилсан төлбөр тооцооны шинэ хэлбэрүүд сүүлийн жилүүдэд бидний танил болж, нийтийн хэрэглээ болон хөгжиж ирсэн. Олон улсын төлбөр тооцооны банк нь 1996 оноос эхлэн цахим төлбөр тооцооны хөгжлийн судалгааг дэлхийн олон орнуудын Төв банкуудтай хамтран хийж эхэлсэн билээ. Интернет болон интернет-худалдааны хурдацтай хөгжил нь тэдгээрийг ашиглан шинэ дэвшилтэт төлбөрийн механизмыг бий болгоход дөхөм болж байв. Үүнтэй адил үүрэн телефоны ашиглалт нэмэгдэхийн сацуу банк, санхүүгийн байгууллагууд харилцагчиддаа сүлжээгээр нь дамжуулан шинэ төлбөрийн хэрэгслийг нэмэгдүүлэх сонирхол түгээд байна. Эхлээд 1960, 70-аад онуудад дебит, кредит хуванцар картыг ашигласнаар бэлэн мөнгийг орлох хэрэгсэл болгосон. Харин 1980, 90-ээд оноос чип карт болон цахим төлбөр тооцоог ашиглалтад оруулснаар бэлэн мөнгөний хэрэглээ дэлхийд эрс буурсны сацуу 2000 оноос Мобайл банкны буюу хөдөлгөөнт банкны үйлчилгээ хурдацтай тархах хандлага ажиглагдаж байгаа бөгөөд төлбөр тооцоо хийхэд ихэвчлэн үнийн дүнгийн хязгаартай байдаг байна.

Олон улсын туршлагаас харахад хөдөлгөөнт банкны үйлчилгээ нь ихэвчлэн тухайн улсын нийт оршин суугчдын дийлэнх нь алслагдсан хөдөө орон нутагт байршдаг орнуудад түгээмэл хөгжиж ирсэн байна. Тухайлбал Судан, Гана болон Өмнөд Африкийн орнуудад тус үйлчилгээ маш хурдацтай дэлгэрчээ. Харин Латин Америкийн орнууд болох Уругвай, Парагвай, Аргентин, Бразил, Вэнэсуэль, Колумб болон сүүлийн жилүүдэд Мексик зэрэг орнууд нь уг үйлчилгээг амжилттай нэвтрүүлж эхлээд байна. Мөн хөдөлгөөнт холбооны компани болох “ЗЕЙН” олон улсын корпорац нь Кени болон бусад Африкийн орнуудад Мобайл мөнгөн гуйвуулгын үйлчилгээг 2009 оноос нэвтрүүлжээ.

2008 онд хийгдсэн “Мобайл банкны хэрэглээ дэлхийд” гэсэн судалгаанаас үзэхэд уг судалгаанд хамрагдсан банкуудын 34 хувь нь харилцагчиддаа уг үйлчилгээг санал болгож нэвтрүүлэн, 32 хувь нь ирэх 1-2 жилийн хугацаанд нэвтрүүлэхээр төлөвлөж байв. Уг судалгаанаас үзэхэд Хойд америкийн орнуудаас бусад улсуудад мобайл банкны үйлчилгээ нь өдөр ирэх тутамд бодит хэрэглээ болон хөгжсөөр иржээ.

Өнөөгийн нөхцөлд Мобайл банкны үйлчилгээ нь өвөрмөц шийдэл болоод байна, түүнийг хүртэж байгаа харилцагч нь өөрийн дансыг гартаа бариад явж байгаа юм. Уг үйлчилгээний зарим давуу талуудыг дурьдвал мэдээж ая тухтай байдал, энэ нь юуг хэлж байна вэ гэвэл: үүрэн телефон буюу гар утас эзэмшигч Монгол хүн бүр банкны үйлчилгээ авах боломжтой болно. Харилцагч нь ямарваа нэгэн банкны салбарт биеэр очиж төлбөр хийх бус хаана байгаа газраасаа ямарваа нэгэн төлбөрийг гүйцэтгэх боломжийг олгож байна. Дараагийн давуу тал бол банкны үйлчилгээ авах боломжгүй алслагдсан хөдөө орон нутгийн иргэдэд банкны үйлчилгээг хүртээл болгож байгаа явдал юм. Иймээс банк, санхүүгийн байгууллагууд болон үүрэн телефоны операторууд та бүхний энэхүү үйлчилгээг эхлүүлэн тавьсан ажилд Монголбанкны зүгээс дэмжлэг үзүүлэх, хууль эрх зүйн орчинг баталгаажуулж, дүрэм журмыг нээлттэй, ил тод байлгах бодлогыг хэрэгжүүлэхийг зорино. Харин Мобайл банкны үйлчилгээ нь харилцагч банкны данс руу шууд нэвтэрч орох боломжийг олгож байгаа тул маш өндөр түвшний хамгаалалт болон мэдээллийн технологийн аюулгүй байдлыг хангасан байх ёстойг та бүхэнд анхааруулахад илүүдэхгүй биз ээ. Мөн энэхүү үйлчилгээ нь манай улсад шинэлэг, анхан шатандаа явж байгаа тул ялангуяа банкууд, техникийн операторууд маш найдвартай, олон улсын стандартыг хангасан техник, тоног төхөөрөмжийг суурилуулж ашиглах шаардлагатай юм. Ингэснээрээ бид урьд өмнө бусад орнуудад гарч байсан алдаанаас урьдчилан сэргийлж, дахин давтахгүй байх боломжийг бүрдүүлж чадна. Түүнчлэн Мобайл банкны үйлчилгээг мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхэд ашиглах эрсдлээс сэргийлэх, “Харилцагчаа танин мэдэх” зарчмыг хэрэгжүүлэх ажлыг анхаарлын гадна орхиж болохгүй билээ.

Банкны системийг мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэх үйл ажиллагаанаас хол хөндий байлгах зорилгоор Монгол улсад Мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх тухай хууль батлагдан тодорхой хугацаа өнгөрлөө. Мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэх гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, түүнд татагдан оролцохоос сэргийлэх зорилгоор банк, санхүүгийн систем нь харилцагч, үйлчлүүлэгчдээ илүү сайн таних, мэдэх шаардлагатай болсон. Мобайл банк, интернет банк гэх мэт харилцагч нь биеэр ирж үйлчлүүлэх боломжгүй банкны бусад үйлчилгээний төрөл нь дээрх шаардлагыг хангахад ихээхэн хүндрэл бэрхшээлтэй байдаг бөгөөд тэдгээрийг энэ гэмт хэргийн зорилгоор ашиглах эрсдэл илүү өндөр байдаг. Банк, санхүүгийн систем мобайл банкны үйлчилгээ үзүүлэхдээ онцгой хянамгай, болгоомжтой хандах ёстой. Иймээс бид өнөөдрийн зөвлөгөөнд энэ сэдвээр илтгэл оруулсан байгаа.
Мобайл банкны үйлчилгээний эрчимтэй хөгжлийг дагаад түүнээс үүдэх үйл ажиллагааны эрсдлүүд мөн адил даган нэмэгдэж байна. Энэ эрсдлүүдээс зарим нэгийг онцолвол:
Их Британы судлаачид нэгэн сонирхолтой судалгааг гаргасан байна. Бүх гар утасны хэрэглэгчдийн 16% нь банк болон дансны тухай, 10% нь кредит картныхаа, 11% нь нийгмийн аюулгүй байдлын тухай мэдээллийг гар утсандаа хадгалж байна. Мөн түүнчлэн бизнес болон түүнтэй холбоотой ажил эрхлэгчдийн хувьд авч үзэхэд 77% нь өөрсдийн ажил үүрэгтэй холбоотой мэдээллүүдийг, 23% нь өөрсдийн хамтран ажилладаг хүмүүсийн мэдээллийг хадгалдаг гэсэн судалгаа гаргажээ. Үүнээс үзэхэд гар утсаа алдсан тохиолдолд бүх мэдээллээ алдах эрсдэлтэй байна. Мобайл банкны хувьд уг эрсдэл адилхан үүсэх магадлалтай юм.
Дараагийн нэг учирч болох эрсдэл нь: Сүүлийн үед өргөн тархаж буй хортой код буюу вирусны хор хөнөөл юм. Эдгээр вируснууд нь гар утасны найдвартай ажиллах зарчмыг алдагдуулаад зогсохгүй, мэдээлэл алдагдах, устгах, хэрэглэгчдийн хүсээгүй үйлдлийг хийх зэрэг маш олон эрсдлйиг дагуулдаг байна.
Мобайл банкны үйлчилгээнд гарч болох дараагийн эрсдэл нь: Хэрэглэгчийг хуурч мэхлэх замаар дансны болон банкны мэдээллийг хулгайлах явдал юм. Жишээлбэл зарим төрлийн цахим хуудас руу ороход таны хэрэглэгчийн нэр болон нууц үгийг хүсэх бөгөөд энэ үед гадны ямар нэг технологи ашиглан таны хэрэглэгчийн нэр, нууц үгийг мэдэж болно.
Мөн гар утасны сүлжээг ашиглаж байх үед замаас нь таны хэрэглэгчийн нэр, нууц үгийг мэдэх боломжтой. Иймд хэрэглэгчид өөрсдөө ухамсарлан, өөрийн хувийн соёлыг баримтлан гар утсыг зөв ашиглах нь чухал болоод байна. Дээрх эрсдлүүдээс хамгаалахын тулд:
- Гар утсыг найдвартай нууц үгээр хамгаалах,
- Гар утсаа алдагдах эрсдлийг багасгах,
- Өөрийн шаардлагатай мэдээллүүд болох дансны дугаар, хэрэглэгчийн нэр, нууц үг гэх мэт мэдээллүүдийг өөр хэн нэгэн хүн рүү электрон шуудан болон гар утасны захиагаар (SMS) явуулахгүй байх. Хэрэв зайлшгүй явуулах шаардлагатай бол тусгай мэдээлэл хөрвүүлэгч ашиглах (Encryption),
- Гар утсанд онц чухал шаардлагатай мэдээллүүдийг хадгалахгүй байх,
- Гар утаснаас дуу, зураг, видео клип гэх мэт мэдээллүүдийг татаж авахдаа зөвхөн баталгаатай зөвшөөрөгдсөн цахим хуудаснуудаас авч байх шаардлагатай. Учир нь зарим нэг зөвшөөрөгдөөгүй цахим хуудас руу хандсанаас вирус болон бусад эрсдлүүдтэй учрах магадлалтай байдаг.
- Гар утсандаа вирусны эсрэг үйлчилгээ үзүүлэх програм хангамж болон цахим хуудаснаас хамгаалах firewall буюу галт ханыг ашиглах зэрэг наад захын хамгаалалтуудыг ашиглах зайлшгүй шаардлагатай юм.
Манай улсын хувьд шинжлэх ухаан, технологийн дэвшил, инновацийн ач тус, хувийн хэвшлийнхний хичээл зүтгэл, хувь нэмэр, Дэлхийн банкны санхүүжилтийн дэмжлэгтэйгээр манай орны бүхий л сум, суурин газрууд үүрэн телефон утасны сүлжээнд бүрэн хамрагдаад байна.

Мэдээлэл холбооны шинэ технологийг хөгжүүлэх, “Мэдээлэлжсэн нийгэм” байгуулах Мянганы хөгжлийн зорилтуудын хэрэгжилтийг үзэхэд гадаад орнуудын санхүүгийн дэмжлэг туслалцаатайгаар харилцаа холбооны салбарын технологи шинэчлэгдэж, гадаад ертөнцтэй чөлөөтэй харилцдаг болжээ. 1,000 хүнд ногдох суурин телефон цэгийн тоо 1990 онд 30.8 байсан бол 2008 онд 66.6 болж өсч, 1,000 хүнд ногдох үүрэн телефон хэрэглэгчдийн тоо 2000 онд 31.2 байсан бол 2008 онд 657.0 болжээ. Өөрөөр хэлбэл Монгол Улсын хүн амын 65,7% нь гар утастай байна.

Дашрамд дурьдахад Монгол улсын мэдээлэл харилцаа холбооны салбарт гарч байгаа хөгжил дэвшлийг Европын сэргээн босголт хөгжлийн банк өндрөөр үнэлсэн байна. Тус банк нь нь 2008 оны 5 дугаар сараас эхлэн зах зээлийн эдийн засагт шилжиж буй Зүүн Европ, Төв Азийн нийт 29 улс, орнуудын мэдээлэл, харилцаа холбооны салбарын өрсөлдөөн, зохицуулалтын орчин болон суурин, хөдөлгөөнт холбоо, интернэт, өргөн зурвасын үйлчилгээ, хэрэглээний нэвтрэлтийн түвшин, нягтрал, харилцан холболтын үнэ тарифын зэрэг шалгуур, үзүүлэлтээр харьцуулсан судалгаа хийж дүгнэлт хийсэн байна. Дээрхи шалгуураар судалгаа явуулахад Монгол Улсын мэдээлэл, харилцаа холбооны салбарт өрсөлдөөн сайтай, зах зээл, зохицуулалтын таатай орчин бүрдсэн гэж дүгнэсэн байна. Энэхүү салбарт бизнесийн үйл ажиллагаа явуулах, хөрөнгө оруулалт хийхэд тааламжтай орнуудын жагсаалтын III байранд Монгол Улс орсон бөгөөд ОХУ, Украйн, Казахстан зэрэг хөрш орнуудаа аль хэдийнээ ардаа хаяж ийнхүү дээгүүр байр эзэлсэн нь Монголын харилцаа холбооны салбар хурдацтай хөгжиж байгааг илтгэж байна.

Мэдээлэл, харилцаа холбооны салбар ийм өндөр түвшинд хөгжсөний ачаар, цаг хугацаатай уралдан ажил албаа амжуулах гэсэн хэн бүхнийг замын түгжрэл, үйлчлэгч байгууллагын ажлын ачаалал, дараалал гээд олон зүйл бухимдуулдаг ч энэ бүхнээс үл хамааран банк санхүүгийн үйлчилгээг хүссэн үедээ авах шинэ боломж бидний өмнө хэдийнээ нээгдсэн байна. Орон зай, цаг хугацаанаас үл хамаарах энэхүү үйлчилгээ нь дансны үлдэгдэл шалгах, данс хооронд гүйлгээ хийх, төлбөр тооцоо гүйцэтгэх, гүйлгээний хуулга авах, сар бүрийн байрны мөнгөө төлөх зэрэг ажлаар банк руу очиж хугацаа алддаг асуудлуудыг үгүй болгож, гар утсаараа хэдхэн хормын дотор энэ бүх асуудлыг шийдэх боломжийг олгож байна.

Одоогийн байдлаар манай улсын хэмжээнд банк, түүний салбар нэгж 1080-д хүрч байгаагаас 825 нь орон нутагт, нийт 2,4 сая харилцагч байгаагаас 949 мянга нь хөдөөд, 517 мянган зээлдэгч байгаагийн 394 мянга нь тус тус хөдөө орон нутагт байна. Харин хүн амын хувьд 2,7 сая байгаагийн 60.4% буюу 1,6 сая нь хөдөөд суурьшиж байна. Сүүлийн үеийн судалгаанаас харахад мобайл банкны үйлчилгээг 6 банк нэвтрүүлж эхлэн, уг үйлчилгээнд 17,595 харилцагч хамрагдан, дансны үлдэгдэл шалгах, хуулга үзэх, валютын ханшийн мэдээлэл авах, банк доторхи төлбөр тооцоо хийх үйлчилгээг авч байгаа хэдий ч энэхүү үйлчилгээг авч байгаа иргэдийн тоон үзүүлэлт маш цөөхөн байгаа нь ашиглалт хангалтгүй байгааг илэрхийлж байна. Иймд зөвхөн банкууд, үүрэн телефоны операторуудаас гадна тодорхой шалгуурыг хангасан, хөдөө орон нутагт салбартай, борлуулалтын өргөн сүлжээтэй аж ахуйн нэгжүүд ч хувь нэмрээ оруулж, уг үйлчилгээний хүрээг нэмэгдүүлэх зорилгоор хамрагдах боломжтой юм.

Банкны үйлчилгээг түргэн шуурхай авах хүсэлтэй харилцагчдынхаа эрэлт хэрэгцээн дээр тулгуурлан банк санхүүгийн салбарт тэргүүлж байгаа Монголын зарим банкууд үүрэн телефоны операторуудтай хамтран Мобайл банкны үйлчилгээг шинээр нэвтрүүлж эхлээд байна.

Хөдөлгөөнт банкны үйлчилгээ, ялангуяа үүрэн телефоныг ашиглан төлбөр тооцоог гүйцэтгэх үйлчилгээ нь манай улсын хувьд шинэлэг учир уг үйлчилгээний хууль эрх зүйн орчин дутмаг байна.
Эрхэм зочид, төлөөлөгчид та бүхний оролцоотойгоор өнөөдрийн зөвлөгөөнөөс гарах зөвлөмж нь уг зохицуулалтын үндэс болно гэж Монголбанк үзэж байна.
Иймд тус зөвлөгөөнд та бүхнийг идэвхтэй оролцохыг уриалахын ялдамд, Монгол Улсад бэлэн бус төлбөр тооцоо давамгайлсан нийгмийг цогцлон байгуулах, хөдөө орон нутгийн алслагдсан байршилд амьдарч байгаа, банкны үйлчилгээнд хамрагдах боломжгүй иргэдэд банк, санхүүгийн үйлчилгээг хүргэх үндэсний хэмжээний ач холбогдол бүхий энэхүү үйл ажиллагаанд амжилт хүсч байгаагаа илэрхийлье.

Анхаарал тавьсанд баярлалаа, та бүхний ажилд амжилт хүсье.

read more...

Friday, March 13, 2009

Монгол улсын төлбөр тооцооны системийн өнөөгийн байдал, цаашдын зорилт



(Банкны системийн төлбөр тооцоо, нягтлан бодох бүртгэл
мэдээллийн технологийн ажилтнуудын зөвлөлгөөнд зориулав)

Төлбөр тооцооны системийн үндсэн зорилго нь эдийн засаг дахь мөнгөний эргэлтийг хурдасгах, нийт эдийн засаг болон санхүүгийн салбарт хийгдэж буй төлбөр тооцоог тасралтгүй, найдвартай, шуурхай гүйцэтгэх явдал тул түүнийг эдийн засаг дахь хурдны зам гэж үздэг.
1980-аад оны дунд үеэс эхлэн дэлхий дахинд төлбөр тооцооны системд тавих анхаарал илүүтэйгээр нэмэгдэх болсон. Зах зээлийн хөгжлийн хандлага, технологийн дэвшлийг дагаад хэрэглэгчийн хэрэгцээ, шаардлага өөрчлөгдсөн нь төлбөр тооцооны системд бэлэн бус төлбөрийн шинэ хэрэгслүүдийг бий болгож, төлбөр тооцоог түргэн шуурхай үр өгөөжтэй гүйцэтгэх боломж бүхий шинэ системүүдийг нэвтрүүлэхэд хүргэсэн.

Монгол дахь төлбөр тооцооны системийн өнөөгийн байдал
Манай орны хувьд төлбөр тооцооны системд биет төлөөлөгчөөр дамжуулан төлбөрийн баримтыг өгч, авалцах хэлбэрээр гүйцэтгэж байсан гар ажиллагааг халж, автоматжуулан цахим клирингийн тооцоог нэвтрүүлснээс хойш арав гаруй жил өнгөрч байна. Цахим клирингийн системийг бий болгосноор төлбөр тооцоо нэг сар хүртэл хугацаагаар саатдаг хүндрэлийг арилгаж, төлбөр тооцоог Улаанбаатар хотод хоногт хоёр удаа, орон нутаг дамжсан төлбөр тооцоог 1-3 хоногт гүйцэтгэх болсон нь банкуудын бэлэн мөнгөний урсгалыг үнэн зөв тооцох, активын удирдлагыг хянах боломжтой болсон. 2004 оноос төрийн сангийн нэгдсэн дансны тогтолцоог нэвтрүүлж, 2006 оны 3-р сард Монголбанкны дэргэд Төлбөр тооцооны төвийг байгуулсан.

Өнөөдрийн байдлаар Монгол улсад их, бага дүнтэй төлбөр тооцооны системээр дамжуулан банк хооронд бүх төрлийн төлбөр тооцоог гүйцэтгэж байна. Ийм системийг бий болгосноор төлбөр тооцоог улам бүр хялбар, шуурхай, найдвартай хэлбэрээр харилцагчдад хүргэх, олон улсын стандартад нийцүүлэх, улмаар төлбөр тооцооны эрсдлийг бууруулахад тус дөхөм болсон. Нэг сая төгрөгөөс доош дүнтэй гүйлгээг банк хоорондын бага дүнтэй гүйлгээнд тооцож Монголбанкны Төлбөр тооцооны төвөөр /ТТТ/ дамжуулан бодит цагийн горимоор буюу банк хооронд цөөн хэдэн секундэд дамжуулж байна. Нэг сая төгрөгөөс дээш дүнтэй банк хоорондын тооцоог их дүнтэй гүйлгээнд тооцон Монголбанкны Төлбөр тооцоо, бүртгэлийн газраар дамжуулан цаг тутамд гүйцэтгэж байна. Арилжааны банкуудаас өөрийн салбар банкуудтай он-лайн, утсан буюу дайл-ап зарчмаар холбогдон орон нутаг дамжсан төлбөр тооцоог 1-2 өдөрт багтаан хэрэгжүүлж байна. Монголбанкны ТТТ нь арилжааны банкуудын төвтэй өндөр хурдны шилэн кабелиар холбогдсон санхүүгийн дундын сүлжээг байгуулж, техник програм хангамжийн шинэ технологийг нэвтрүүлж, мэдээллийн нууцлал, үйл ажиллагааны аюулгүй байдлыг хангаж, цахим мэдээ дамжуулах олон улсын ISO 8583 стандартаар ажиллаж байна. Ингэснээр иргэд, харилцагчдын банкинд итгэх итгэлийг нэмэгдүүлж, бэлэн бус төлбөр тооцоог тоо болон дүнгээр өсгөн нэмэгдүүллээ. 2000 онд банк хооронд нийт 1,2 их наяд төгрөгийн 695 мянган гүйлгээ хийгдэж байсан бол 2007 онд 14,3 их наяд төгрөгийн 3,6 сая гүйлгээг хийж, гүйлгээний тоо 5 дахин, дүн нь 12 дахин нэмэгджээ. 2007 оны байдлаар банк хоорондын гүйлгээний үнийн дүнгийн 2,8 хувь нь бага дүнтэй, 97,2 хувь нь их дүнтэй гүйлгээ эзэлж байна. Нийт гүйлгээний тооны хувьд 84,9 хувийг бага дүнтэй гүйлгээ эзэлж байна.

Монгол улсын эдийн засгийн хөгжил дэвшил, өсөлтийг илэрхийлэх чухал үзүүлэлтүүдийн нэг болох ДНБ-ийн эргэцийг гаргахдаа Монголбанкаар дамжин хийгдсэн банк хоорондын төлбөр тооцооны үнийн нийт дүнг ДНБ-д харьцуулж үзэхэд 2001 оны 1.7 байсан бол 2007 онд 4.3 болж хурдасжээ. Хэдийгээр Монгол улсын төлбөр тооцооны үзүүлэлтүүд эерэг байдлаар өсч байгаа боловч бэлэн мөнгөний тоо хэмжээ нэмэгдсээр байна. Иймд бэлэн бус төлбөр тооцооны хэлбэрүүдийг нэвтрүүлэх, төлбөр тооцооны системийг олон улсын жишигт нийцүүлэн улам боловсронгуй болгон хөгжүүлэх шаардлага зүй ёсоор тавигдаж байна.

Төлбөр тооцооны систем өндөр хөгжсөн орнуудын туршлагаас үзэхэд төлбөр тооцоог Төв банкаар дамжуулан бодит цагийн горимоор (Real Time Gross Settlement) дараахь системүүдийг ашиглан гүйцэтгэж байна. Үүнд:
1) Системийн ач холбогдол бүхий их дүнтэй төлбөр тооцооны систем
(large-value system or systematically important payment system),
2) Бага дүнтэй төлбөр тооцооны систем (retail payment system),
3) Үнэт цаасны төлбөр тооцооны систем (delivery versus payment system),
4) Гадаад валютын төлбөр тооцооны систем (payment versus payment system)

АНУ-ын Төв банк бодит цагийн горимоор ажиллах системийг анх 1971 онд үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлснээс хойш 90 гаруй оронд төв банкууд энэ системийг эрчимтэй ашиглаж байна. Монголбанк энэ системийг банк хоорондын төлбөр тооцоонд үе шаттайгаар нэвтрүүлж, их дүнтэй гүйлгээг энэ системд хамруулах ажлыг 2008 оноос эхлүүллээ. Энэхүү системд шилжсэнээр банк хоорондын төлбөр тооцоо цаг хугацааны хоцрогдолгүй явагдаж, улмаар банкуудын хөрөнгийн эх үүсвэрийг бодит цагийн горимоор тооцох боломж бүрдэнэ.

Төлбөр тооцооны системийн хөгжлийг тодорхойлох нэг хэмжүүр нь бэлэн мөнгийг бага хэрэглэж, бэлэн бус төлбөрийн хэрэгслүүдийг түлхүү ашиглаж байгаа түвшин хэвжээ байдаг. Төлбөрийн хэрэгслийн шинэ дэвшилтэт хэлбэрүүдийг зах зээлд нэвтрүүлж, бэлэн мөнгөний гүйлгээг багасгах нь бэлэн мөнгө тоолох, хадгалах, тээвэрлэх, хэвлүүлэх ажиллагааны зардал, эрсдлийг бууруулж, бэлэн мөнгөтэй холбоотой хулгай, дээрэм, авилгал, татвараас зайлсхийх зэрэг нийгмийн сөрөг үзэгдлүүдээс урьдчилан сэргийлж, банк санхүүгийн үйлчилгээг хэрэглэгчдэд улам бүр ойртуулна. Манай орны төлбөр тооцоонд төлбөрийн даалгавар зонхилж, төлбөрийн нэхэмжлэл, аккредитив, вексель, чек, карт хэрэглэгдэх нь хязгаарлагдмал хэвээр байна. Өндөр хөгжилтэй орнуудад төлбөрийн карт нь бэлэн мөнгийг орлох төлбөрийн хэрэгсэл болж хэвшжээ. Тухайлбал, Исландад ДНБ-ний 1, Финляндад 1.8, Англид 3.3, Швед 1, Америкт 6, Сингапурт 7.9 хувьтай тэнцэх төлбөр тооцоо зөвхөн бэлэн мөнгөөр хийгдсэн байна. Манай орны хувьд, төлбөрийн карт сүүлийн 2-3 жилд зах зээлд нэвтэрч байгаа төлбөрийн шинэ хэрэгсэл болоод байна. 2007 оны жилийн эцсийн байдлаар арилжааны 10 банк төлбөрийн карт гаргаж, нийт 538,9 мянган карт хэрэглэгч 4,4 сая картын гүйлгээгээр 651,5 тэрбум төгрөгийн төлбөр тооцоог хийсэн. Үүнийг ДНБ-д харьцуулж үзвэл 14.2 хувийг эзэлж байгаа нь чамлалтгүй сайн үзүүлэлт бөгөөд энэ үзүүлэлтийг олон улсын жишиг хэмжээнд хүргэхэд бүх талын хамтын ажиллагаа чухал байна.

Төлбөр тооцооны системд Төв банкны гүйцэтгэх үүрэг
Төв банкны төлбөр тооцооны системд гүйцэтгэх үүрэг дэлхий дахинд улам бүр өсч байна. Сүүлийн жилүүдэд төлбөр тооцооны системийн эдийн засгийн үр өгөөж, санхүүгийн эрсдлийн талаарх асуудлууд Төв банкуудын анхаарлыг ихээхэн татах боллоо. Төлбөр тооцооны системийн үйл ажиллагааг найдвартай зохион байгуулж гүйцэтгэх, болзошгүй эрсдлээс хамгаалах зорилгоор хяналт тавих нь Төв банкны үндсэн үүргүүдийн нэг болсон. Иймд олон улсын төлбөр тооцооны банк (ОУТТБ) төлбөр тооцооны системийн загвар, түүнд мөрдөх үндсэн стандарт, тэргүүлэх туршлагыг судалж, холбогдох мэдээллийг боловсруулах, тэдгээрийг төв банкуудад хүргэх үүрэг бүхий Төлбөр тооцооны хороог байгуулсан.

Тус хорооноос үндэсний төлбөр тооцооны системийг хөгжүүлэх 14 зүйл бүхий зөвлөмж, их дүнтэй төлбөр тооцооны системд мөрдөх үндсэн 10 зарчим, Төв банкнаас төлбөр тооцооны системд тавих хяналтыг хэрэгжүүлэх 5 зарчим, улс хоорондын болон олон төрлийн валютын төлбөр тооцоог гүйцэтгэх, нийлж тохируулах тухай Ламфалюси (Lamfalussy)-ийн стандартыг олон улсад нийтлэг хэлбэрээр боловсруулан гаргаж, жишиг болгон мөрдүүлж байна.
Өнөөдрийн байдлаар, Европийн төв банкуудад Европын Холбооноос гаргасан, бусад улс орны хувьд Олон улсын төлбөр тооцооны банкнаас гаргасан төлбөр тооцооны стандартуудыг мөрдөж байгаа бөгөөд Дэлхийн банк, ОУВС-гаас төлбөр тооцооны системд үнэлгээ хийхдээ энэхүү стандартыг баримталдаг байна.
Монгол улсын хэмжээнд эдгээр үндсэн зарчмуудын хэрэгжилтэд үнэлгээ хийж үзэхэд бүрэн хэрэгжсэн гэсэн дүгнэлт хийх боломжгүй байна. Ялангуяа хууль эрхзүйн орчныг сайжруулах, системийн удирдлагын үр ашгийг дээшлүүлэх, үйл ажиллагаа нь тайлагнах боломжтой, ил тод байх зарчмуудыг хэрэгжүүлэхэд төлбөр тооцооны системийн оролцогчид бид түлхүү анхаармаар байна.

Аль ч улс орны төв банк нь үндэсний төлбөр тооцооны системийн хэвийн жигд ажиллагааг хангах, санхүүгийн системд учирч болох “гинжин нөлөө”-нөөс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор төлбөр тооцооны системийн үйл ажиллагаанд хяналт тавьж ажилладаг.
Төлбөр тооцооны системийн хяналтын бодлого, стандарт, шалгууруудыг олон нийтэд ойлгомжтой хэлбэрээр мэдээлэх, олон улсын стандартыг дагаж мөрдөх, хяналтыг үр дүнтэй явуулах чадавхи, бүрэн эрхээр хангагдсан байх, хяналтыг тасралтгүй хийх, хяналтыг хийхдээ бусад эрх бүхий байгууллага, төв банкуудтай хамтран ажиллах зэрэг хяналтын үндсэн зарчмуудыг төв банк бүрэн хэрэгжүүлэх ёстой.

Манай орны хувьд төлбөр тооцоонд бэлэн мөнгөнөөс гадна бэлэн бус төлбөр тооцооны их ба бага дүнтэй системийг нэвтрүүлэн Төв банкны ТТТ-өөр дамжуулан банк хоорондын төлбөр тооцоог гүйцэтгэж байгаа, ТТТ-ийн нэгдсэн сүлжээ нь хэрэглэгчийн хувьд бага өртөгтэй, үр ашигтай, цаашид шинэ систем нэвтрүүлэн өргөжүүлэх боломжоор бүрэн хангагдсан, мөн төлбөрийн картын хэрэглээ өргөжиж байгаа хэдий ч төлбөр тооцооны системийг хяналттай, ил тод, үр ашигтай хэлбэрээр удирдах, учирч болох эрсдэлийг урьдчилан тодорхойлох, удирдахад системийн оролцогч талууд болон төв банкны гүйцэтгэх үүргийг тодорхой болгон зааглаж энэ чиглэлээр Төв банкнаас тавих хяналтыг зохицуулсан төлбөр тооцооны системийн тухай хууль эрх зүйн орчинг бүрдүүлж сайжруулах нь зүйтэй байна.

Төв банк /Монголбанк/-ны тухай, Банкны тухай, Банк, эрх бүхий хуулийн этгээдийн мөнгөн хадгаламж, төлбөр тооцоо, зээлийн үйл ажиллагааны тухай хууль, Векселийн тухай хууль болон холбогдох дүрэмд төлбөр тооцооны талаар заасан хэдий ч төлбөр тооцооны системийн хөгжил дэвшилтэй уялдуулан нэмэлт өөрчлөлтүүдийг оруулах, төлбөр тооцооны системийн оролцогч талуудын харилцаа, хамтын ажиллагаа, тэдгээрийн төлбөрийн чадвар, барьцаат зээлийн эх үүсвэрээр төлбөр тооцоог гүйцэтгэх харилцааг зохицуулсан Төлбөр тооцооны хуулийг шинээр боловсруулан батлуулах саналыг Та бүхэн дэмжинэ гэдэгт итгэлтэй байна.

Үндэсний төлбөр тооцооны системийн хэтийн зорилго нь бэлэн бус төлбөр тооцоо давамгайлсан системийг бий болгох, нийгмийн бүх иргэдэд банкны үйлчилгээг түргэн, шуурхай, тасралтгүй үзүүлэх боломжийг бүрдүүлэх явдал юм.
Үүний тулд Монголбанк нь төлбөр тооцооны системийг шинэчлэх, бэлэн бус төлбөр тооцооны шинэ дэвшилтэт хэрэгслийг нэвтрүүлэх, түүний давуу талыг ашиглаж нийтийн хэрэглээ болгох, үндэсний төлбөр тооцооны системийн тасралтгүй, найдвартай ажиллагааг хангах, эдийн засгийн бүхий л салбарыг хамарсан бага өртөг бүхий төлбөрийн системийг бий болгох, ингэснээр төлбөрийн хэрэгсэл, төлбөр тооцооны систем болон банкны үйлчилгээг бүх насны иргэдэд газарзүйн байршил, орлогын түвшин, цаг хугацаанаас үл хамааран түргэн, шуурхай хүргэх, түүнд итгэх олон нийтийн итгэлийг нэмэгдүүлэх замаар төрийн мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэх, санхүүгийн тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх зорилт тавин ажиллаж байна.

Юуны өмнө үндэсний төлбөр тооцооны системийн цаашдын хөгжлийн чиг хандлагыг олон улсад мөрдөж буй стандартын дагуу тодорхойлсон стратегийн баримт бичгийг боловсруулан гаргах шаардлага зайлшгүй гарч байна. Үүний тулд энэ тэргүүнд төв банк, арилжааны банк болон санхүүгийн гол байгууллагууд болох Сангийн Яам, Хөрөнгийн бирж, ҮЦТТТХБ –ын төлөөллөөс бүрдсэн төлбөр тооцооны үндэсний зөвлөлийг байгуулах нь зүйтэй юм. Ингэснээр төлбөр тооцооны системд оролцогч талуудын /банк, ТТТ, төв банк болон системийг нийлүүлэгч байгууллагууд/ хүлээх үүрэг, хариуцлага, үйл ажиллагааны горим, баримтлах зарчмын талаар үндэсний хэмжээнд зөвшилцөлд хүрэх, нэгдсэн бодлогыг хэргжүүлэх боломжтой болно.

Үндэсний төлбөр тооцооны системд тавигдах шаардлага, зорилтууд
Үндэсний төлбөр тооцооны системийн шууд бус хэтийн зорилго нь бэлэн бус төлбөр тооцоо давамгайлсан системийг бий болгох, түүгээр дамжуулан иргэдэд банк, санхүүгийн иж бүрэн цогц үйлчилгээг газар зүйн байршил, орлогын түвшин, цаг хугацаанаас үл хамааран түргэн, шуурхай, тасралтгүй үзүүлэх боломжийг бүрдүүлэх явдал юм.
Иймээс дараах зорилтуудыг дэвшүүлж байна. Үүнд:
1) Монгол улсын төлбөр тооцооны системийг шинэчлэн, олон улсын түвшинд хүргэн хөгжүүлэх
2) бэлэн бус төлбөр тооцооны шинэ дэвшилтэт хэрэгслүүдийг нэвтрүүлэх, түүний давуу талыг нийтийн хүртээл болгох
3) төлбөр тооцооны системийн тасралтгүй, найдвартай, үр ашигтай ажиллагааг хангах
4) Бэлэн бус төлбөр тооцооны системийг хөгжүүлэх дунд хугацааны мөрдөх стратегийн баримт бичгийг боловсруулан батлах
5) Төлбөр тооцооны системийн үндэсний зөвлөлийг байгуулах
6) Олон Улсын Төлбөр Тооцооны Банкнаас гаргасан үндэсний төлбөр тооцооны системийг хөгжүүлэх зөвлөмж, зарчмуудыг үйл ажиллагаандаа бүрэн хэрэгжүүлэх

Төлбөр тооцооны үндэсний зөвлөлийг байгуулахдаа системийн оролцогч нарын төлөөллийг бүрэн хамруулах, үүнд Төв банк, арилжааны банкууд, СЗХ, СЯ-ны Төрийн сангийн газар, Үнэт цаасны төлбөр тооцоо, төвлөрсөн хадгаламжийн алба (ҮЦТТТХА), төлбөрийн үйлчилгээний болон мэдээллийн технологийн байгуулагуудын төлөөллөөс бүрдсэн зохистой бүтцийг бий болгох нь зүйтэй гэж үзэж байна. Ингэснээр төлбөр тооцооны системд оролцогч талуудын /банк, ТТТ, тиөв банк болон системийг нийлүүлэгч байгуулагууд/ хүлээх үүрэг, хариуцлага, үйл ажиллагааны горим, баримтлах зарчмын талаар үндэсний хэмжээнд зөвшилцөлд хүрэх, нэгдсэн бодлогыг хэрэгжүүлэх боломжтой болно.
Төв банк нь төлбөр тооцооны системд учирч болох болзошгүй эрсдлээс урьдчилан сэргийлэх, түүнийг удирдахад оролцогч талууд болон Төв банкны гүйцэтгэх үүрэг, төлбөрийн системд Төв банкнаас тавих хяналтын бодлого, зарчим, стандартуудыг тодорхойлох, төлбөрийн системийн хяналтыг хэрэгжүүлнэ.

Төлбөр тооцооны их дүнтэй гүйлгээг бодит цагийн горимд нэвтрүүлснээр харилцагчдын гүйлгээ цаг хугацааны аливаа хоцрогдолгүй хийгдэх бүрэн боломжтой боллоо. Иймээс банкуудын активын удирдлага улам сайжирч, төлбөрийн чавдар болон үйл ажиллагааны эрсдэл багасах, төлбөрийн системийн нууцлал, боловсруулалтын чадамж нэмэгдэх давуу талтай. Гэхдээ их дүнтэй гүйлгээг бодит цагийн горимд шилжүүлэхийн тулд банкууд нь төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын үзүүлэлтийг маш нарийн тооцоолж, хэтийн төлөв, үнэлгээг урьдчилан төлөвлөж сурах нь эрсдэлийг бууруулж, төлбөр тооцоог саатуулахгүй гүйцэтгэхэд тусална. Энэ чиглэлээр банкууд холбогдох ажилтнуудаа сургаж бэлдэх, түүнд төв банкнаас тусалж ажиллах чиглэл баримталж байна. Иймээс энэхүү асуудлыг Монголбанк, банкуудын удирдлага бүх түвшинд сайтар судлан хэлэлцэж үйл ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөө, бэлтгэлтэй байх нь төлбөр тооцооны гүйлгээг хэрэгжүүлэхэд үүсэх аливаа эрсдэл, цаашилбал төлбөрийн чавдарын, үйл ажиллагааны, нэр хүндийн эрсдэлүүдийг бууруулан хянаж ажиллах бололцоотой болох юм.

Төлбөрийн картын хэрэглээг өргөжүүлэх, бэлэн мөнгийг багасгах бодлогын хүрээнд төв банк нь картын клирингийн ажиллагааг нэвтрүүлэх, шаардагдах хууль, эрх зүй, техник хангамжийг зохион байгуулах, хянах зорилго тавьж байна. Төлбөрийн картын банк хоорондын төлбөр тооцоог үндэсний хэмжээнд ийнхүү зохицуулснаар төлбөрийн картын үйл ажиллагааны эрх зүйн баримт бичигтэй болох, нэгдсэн стандарт бүхий үндэсний сүлжээ бий болгох, програм хангамж, техник, тоног төхөөрөмжийн стандартын нэгдсэн бодлого хэрэгжүүлэх, төлбөрийн картын банк хоорондын гүйлгээний төлбөр тооцооны клиринг хийх, картын үйл ажилллагаанд оролцогч талуудын хүрээг нэмэгдүүлэх, нээлттэй стандартын бодлого хэрэгжүүлэн монополчлолыг задалж, шударга өрсөлдөөний зарчмыг тогтоох, нэг ПОС терминалаар бүх банкны картыг унших боломжийг бүрдүүлэх, харилцагчдад шуурхай үйлчлэх, төлбөрийн карт хэрэглэгчийн эрх ашгийг хамгаалах, төлбөрийн картын үйл ажиллагаа эрхэлж буй байгууллагуудын үйл ажиллагаанд мониторинг хийх боломжийг бүрдүүлэх зэрэг олон талын ач холбогдолтой.

Төлбөр тооцооны системийн тасралтгүй үйл ажиллагааг найдвартай хангахад төв банк, банкууд, төрийн сангийн газар болон ҮЦТТТХА-ууд нь бизнесийн тасралтгүй үйл ажиллагааг хангах нөөц төлөвлөгөө хөтөлбөртэй байх хэрэгтэй. Хөтөлбөрийг туршиж гэнэтийн хүндрэл бэрхшээл гарсан тохиолдолд ажиллах чадамжтай байхаар бэлтгэлийг хангаж, эдгээр байгууллагуудын нөөц төвүүдийг хооронд нь холбосон байвал зохино. Энэ чиглэлээр бид хамтран ажиллах шаардлагатай.

Бид үндэсний төлбөр тооцооны системийг ийнхүү сайжруулан боловсронгуй болгосноор түүгээр дамжуулан 1-т, банк санхүүгийн салбарын иж бүрэн, үр ашигтай мэдээллийн сүлжээ тогтолцоог бий болгож чадна. 2-т, ийм тогтолцоог иж бүрнээр бий болгосноор эдийн засгийн үр ашигтай, зөв шийдвэр гаргахад шийдвэрлэх нөлөө үзүүлэх ба мөнгөний эргэцийг хурдасгах, эдийн засаг дахь сул чөлөөтэй мөнгөн хөрөнгийг дайчлан зээлийн хүүг бууруулах, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж, шинэ ажлын байрыг бий болгон эдийн засгийн өсөлт хөгжилтөнд нэмэр оруулна. 3-т, төлбөр тооцооны системд оролцогчдын хүрээг нэмэгдүүлж, ялангуяа алслагдсан нутгуудад байгаа оршин суугчдад санхүүгийн иж бүрэн үйлчилгээг хүргэх зорилтыг шийдвэрлэхэд чухал түлхэц болно.

Эрхэм хүндэт зочид, төлөөлөгчдөө,
Банкууд хэдийгээр бие даан үйл ажиллагаагаа явуулдаг хэдий ч үндэсний төлбөр, тооцооны системийг хөгжүүлэх зорилгоор хамтран ажиллах нь нэн чухал шаардлагатай байна.
Энэ зөвлөлгөөний үр дүнд Та бүхний идэвхтэй оролцоо, санаачлагаар Төлбөрийн системийн Үндэсний зөвлөл байгуулагдаж, Монгол улс бэлэн бус төлбөр тооцооны системийг дунд хугацаанд хөгжүүлэх стратеги бичиг баримттай болно.
Зөвлөлгөөн нь Монгол улсын төлбөр тооцооны систем төдийгүй нягтлан бодох бүртгэлээр тавих хяналтыг сайжруулах, мэдээллийн технологийн өнөөгийн байдал болон цаашдын хөгжлийн талаар хэлэлцсэн, бүтээлч, үр дүнтэй уулзалт болно гэдэгт гүнээ итгэлтэй байна.

Та бүхэнд ажлын өндөр амжилт хүсье.
Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

read more...

Tuesday, February 17, 2009

Ярилцлага

- Санхүүгийн хямрал монгол оронд үргэлжилж байна. Үүнтэй холбогдуулан УИХ-ын ээлжит бус чуулганыг зарлан хуралдуулж байна. Өнөөгийн манай банк санхүүгийн салбарт тулгараад байгаа бэрхшээл одоогоор юу байна?
- Монголбанкны зүгээс валютын нөөцөд тавьж байгаа хяналт мань олон улсын стандарт жишигт нийцэж чадсан уу?
- Та сая манай орны валютын нөөц 530 сая ам.доллар гэлээ энэ маань яг ямар түвшинд байна гэсэн үг вэ?
- Төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханш эрчимтэй суларч байна. Үүний сөрөг нөлөө цар хүрээ нь нилээд их байна л даа. Энэ тал дээр монголбанк ямар бодлого барьж ажиллаж байна?

- Санхүүгийн хямрал монгол оронд үргэлжилж байна. Үүнтэй холбогдуулан УИХ-ын ээлжит бус чуулганыг зарлан хуралдуулж байна. Өнөөгийн манай банк санхүүгийн салбарт тулгараад байгаа бэрхшээл одоогоор юу байна?
- Сүүлийн үед яригдаж байгаа асуудал бол валютын ханш, валютын нөөц. Энэ хоёр маань хоорондоо уялдаатай байгаа. Валютын нөөц буурсан, алга болчихсон мэтээр хүмүүс гадуур ярьж байгаа нь валютын ханшыг хөөрөгдөхөд ихээхэн нөөллөлөө. Хүмүүсийн дунд үүсээд байгаа буруу ойлголтыг арилгахын тулд Монголбанкнаас бусад төрийн байгууллагуудтай хамтран ажилласнаар үр дүнгээ өгч одоо буурах хандрага ажиглагдаж эхэлж байна. Одоогоор 530 сая доллартай тэнцхүйц хэмжээнийй нөөц байна. Валютын нөөцийг валютын эрэлт нийлүүлэлтийн зөрүүгээс үүсэж байгаа ханшийн огцом хэлбэлзэлийг дарахад интервенц хэлбэрээр ашиглаж байна. Ийм зориулалтаар ашигласнаас болж нөөц буурч байгаа тохиолдол байна. Гэхдээ нөөцийг ийм зориулалтаар ашиглах ёстой.

- Монголбанкны зүгээс валютын нөөцөд тавьж байгаа хяналт мань олон улсын стандарт жишигт нийцэж чадсан уу?
- 2007 оны сүүл 2008 оны эхээр валютын нөөцийн удирдлагыг олон улсын жишигт хүргэх алхамуудыг хийж эхэлсэн. Хоёр гурван хүн нөөцийг зохицуулдаг байсан байдлыг бүрэн халж, эсрдэл нь юу болох, зайлшгүй хүлээх доод алдагдлийг тогтоох, урьдчилан сэргтйлэхийн тулд ямар санхүүгийн хэрэгслийг авч ашиглах, валютын нөөцийг аль улс оронд ямар хэмжээгээр байршуулах вэ гэсэн асуудлыг зохицуулдаг бие даасан эрсдлийн удирдлагын албатай болсон. ЭНэ цоо шинэ албаны ажилтнуудын чадавхийг дээшлүүлэх, сургалтанд хамруулах ажлыг эхлээд жигдэрцэн байна. Нөгөө талаар энэ бүхнийг үр дүнг бүртгэдэг байх ёстой болж таарнаа да. Энэ бүртгэлийг хийдэг тусдаа газар байгаад үр дүнг нь өдөр бүр удирдлагад танилцуулдаг систем бий болоод байна. Дээр нь Монголбанкны дотоод аудитын газар эдгээр хуваарилагдсан үйл ажиллагааг шаардлагатай түвшинд явагдаж байна уу гэдгийг хянах үүднээс шаардлагатай үед хяналт хийдэг, энэ нь жилд нэгээс доошгүй удаа байдаг тогтолцоо бас байна. УИХаас төрийн мөнгөний бодлогыг батлахда ажлын хэсэг гаргаж чиглэл хандлага нь зөв байнуу гэдгийг хянаж зөвлөгөө өгдөг. 2008 оны 10,11 сард Тэрбишдагва гишүүнтэй ажлын хэсэг ажиллаж дүгнэлт гаргасан, ямар нэгэс гомдол санал бол одоогоор ирээгүй байгааг бид нар дэмжиж байна гэж ойлгож байгаа. Дээр нь УИХаас хяналтын зөвлөл гэж байгуулсан. МОнголбанкны үйл ажиллагааг ерөнхийд нь хянах үүрэгтэй энэ хяналтын зөвлөл, валютын нөөцийн удирдлагатай холбоотой яаж удирдаж байна, яагаад буурсан, яагаад өссөн зэргийг судалж бидэнд санал, зөвлмжийг өгдөг.

- Та сая манай орны валютын нөөц 530 сая ам.доллар гэлээ энэ маань яг ямар түвшинд байна гэсэн үг вэ?
- Аливаа улсын валютын нөөцийн зайлшгүй байх хэмжээг бол импортын хэрэглээгээр тооцдог. Олон улсын валютын сангаас манайх шиг ийм нээлттэй жижг эдийн засгийн хувьд 3 сар орчим буюу 10-12 долоо хоногийн импортыг хангахуйц мөнгөтэй байх ёстой гэсэн шаардлага тавьдаг. Энэ нөхцлийг бид хангаад ажиллаж байна.

- Төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханш эрчимтэй суларч байна. Үүний сөрөг нөлөө цар хүрээ нь нилээд их байна л да. Энэ тал дээр монголбанк ямар бодлого барьж ажиллаж байна?
- Валютын ханш бол эрэлт нийлүүлэлтээрээ зохицуулагдаж байдаг. Олон нийтийн дунд, аж ахуйн нэгжүүдийн дунд валют авах сонирхол өндөр байсан ч нийлүүлэлт сайн байх юм бол ханш маань доошоо буугаад байна. Харин эрэлт нь их нийлүүлэлт маань бага байгаад байвал доллар чангараад төгрөг маань унаж байгаа. Өнөөдөр ямар нөхцөл байдал үүсээд байна вэ гэвэл манай импортын гол бүтээгдэхүүн зэсийн үнэ 8000аас 3000 болтолоо буурсан нь манай төсвийн оролгыг огцом бууруулсан. Энэ нь төсвийн алдагдал гэдэг юмыг бий болгочихлоо. Ингэснээрээ валютын нөөцөд оруулдаг энэ орлого маань өнгөрсөн оны 8 сараас огцом буурсан. Үүгээрээ юу хэлэх гээд байна вэ гэвэл нийлүүлэлт маань буурчихсан улмаар энэ нийлүүлэлтээр үүссэн дарамт үргэлжилж байна. Манай иргэд бас цуурхалд автаад хий хөөсөн эрэлт үүсгээд байна. Яаж байна гэхээд иргэд маань төгрөгийн хадгаламжаа долларын хадгаоамж болгож байна. Иргэд маань долларын хадгаламжаа зараад төгрөг болгох юм бол нийлүүлэлт маань ихсээд эргээд байдал хэвийн жигд боллох боломж байна. Ханшид бас нөлөөлсөн манай дэд бүтэц, дотоод үйл ажиллагаатай холбоотой бэрхшээлүүд байна. Нилээд олон тв, сонингуулар төгрөгөө дээдлье, үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжье гэсэн уриалгууд явлаа. Мөн манай улсын байцаагч нар эрчимтэй ажилласны үр дүнд нилээд олон албан байгууллагууд төлбөр тооцоогоо төгрөгөөр хийдэг болж эхэдсэн нааштай алхамууд гарч эхэлж байна. Энэ үйл ажиллагааг цаашид үргэлжлүүлсэнээр манай иргэд төгрөгөө үнэлдэг, хүндэлдэг болоод зогсохгүй энэ үүсээд байгаа хиймэл эрэлтийг огцом бууруулах боломжтой болох юм. Бид иргэж хамтарч ажилласнаар ханшийн тогтвортой байдлыг ганц монголбанк биш хамтын хүчээр нийтээрээ барьж болдог болох гээд байна. Мөн манай арилжааны банкуудад 200 сая ам.доллартай тэнцэхүйц хэмжээний нөөц байгаа. Үүн дээрээ түшиглэн арилжааны банкуудаас доллар зарж захыг тогтворжуулахад нилээд тус нэмэр болж байна.


read more...